ŻYCIORYS

Urodził się 1 września 1925 roku w wiosce Białynin w powiecie Brzezińskim w rodzinie włościańskiej. Ojciec Stanisław i mama Marianna mieszkali w jedynym wówczas w tej wsi murowanym domu krytym strzechą.

Poniżej na fotografii - dom w rodzinny w Białyninie - zdjęcie zrobione prawdopodobnie w latach 20/30-tych XX w. Przed domem stoją - po prawej w kapeluszu - mój dziadek Stanisław, a po lewej stoi młody wówczas ksiądz Henryk Jóźwik - brat dziadka. Nie wiem kim są pozostałe osoby.

Franciszek urodził się jako pierworodny syn i chował się w zdrowiu kończąc szkołę podstawową w rodzinnej wsi w roku 1938. Ponieważ uczył się dobrze za namową brata swojego ojca - stryja Józefa Jóźwika - w swoje urodziny, 1 września 38 roku rozpoczął naukę  w Pierwszym Państwowym Gimnazjum im. ks. Józefa Poniatowskiego w Łowiczu za dyrekcji zasłużonego dla tej szkoły pana Jana Zbudniewka.  W czasie nauki zamieszkał w Łowiczu w szkolnej bursie. Nie dane mu było kontynuować nauki, gdyż już za rok wybuchła II Wojna Światowa. We wrześniu po zniszczeniu w bombardowaniach Gimnazjum Żeńskiego w Łowiczu i zamknięciu przez Niemców Gimnazjum Męskiego - 14 letni Franciszek wrócił do domu - do rodzinnego Białynina. Rozpoczął się dla niego kolejny, jak się wkrótce okazało dość dramatyczny okres w jego młodym życiu. Początkowo wszystko wyglądało normalnie.

W marcu 2013 roku otrzymałem telefon od starszego mężczyzny który przedstawił się jako kolega mojego ojca z czasów okupacji niemieckiej i poprosił o kontakt z tatą, ponieważ chciałby się z nim spotkać i powspominać stare czasy. Przekazałem telefon i adres. Okazało się, że mój rozmówca odwiedził tatę i rozmawiali chyba pół dnia. Po tym fakcie otrzymałem drugi telefon od tego Pana z podziękowaniem za kontakt i prośbą o sprostowanie pewnego nazwiska pojawiającego się w historii Białynina i Głuchowa umieszczonego na naszej stronie. Tym razem wypytałem mojego rozmówcę o to kim jest. Okazało się, że tajemniczy kolega taty to Pan Andrzej Ożogowski. Przez kilka lat mieszkał z rodzicami w Białyninie w czasie II Wojny Światowej. Jego ojciec Roman Ożogowski (późniejszy rektor Łódzkiej Szkoły  Filmowej 1952-57) był w białynińskiej szkole nauczycielem, a mama Hanna Ożogowska (późniejsza autorka wspaniałych książek dla dzieci) pracowała w Białyninie jako sklepowa. Jeszcze przez telefon Pan Andrzej powiedział mi, że mój ociec był dowódcą lokalnego oddziału jednej z organizacji niepodległościowych w Białyninie, i że go wciągnął do konspiracji. Ponieważ nic o tym nie wiedziałem - byłem na prawdę mocno zaskoczony. Natychmiast odwiedziłem pana Andrzeja w jego mieszkaniu w Warszawie, aby wysłuchać tego co ma do powiedzenia o tamtych latach. Z jego opowiadania wynika, że mój tata Franciszek był dowódcą oddziału NSZ na terenie Białynina. Jak juz powiedziałem wyżej - byłem bardzo zaskoczony ta informacją ponieważ ojciec nic nigdy na ten temat nie mówił. Może raz wyrwało mu się, że w Białyninie bawili się w noszenie bibuły... Na moje zdziwienie Pan Ożogowski zareagował stwierdzeniem, że nie jest zaskoczony tym, że rodzina Franka nic nie wie. O tych sprawach się nie mówiło i on sam do lat 90-tych nie mówił nic o fakcie swej działalności w podziemiu, bo to było bardzo niebezpieczne. Szczególnie przyznawanie się do przynależności do NSZ (Narodowe Siły Zbrojne). W czasie naszej długiej rozmowy dowiedziałem się co następuje:

Franciszek Jóźwik był dowódcą plutonu NSZ w Białyninie. Pan Andrzej nie pamięta jaki tata miał stopień wojskowy. Państwo Ożogowscy przyjechali do Białynina w okolicach maja 1942-go roku uciekając przed przymusowym wysiedleniem ich z mieszkania w Łodzi. W Białyninie zamieszkali w mieszkaniu służbowym w budynku szkoły podstawowej .

Poniżej na fotografii Szkoła Podstawowa w Białyninie podczas niemieckiej okupacji.

Z moim tatą Pan Andrzej Ożogowski poznał się w czasie gimnazjalnych tajnych kompletów, na które uczęszczali w pobliskim Jeżowie. Ponieważ sam Pan Andrzej był za młody na służbę w konspiracji (rocznik 1927 - czyli w 1942-gim roku miał tylko 15 lat), ale ponieważ wyglądał jak na swój wiek "poważnie" mój tata "dodał" mu dwa lata i przyjął do organizacji (NSZ).   Do grupy należało dwudziestu kilku młodych mężczyzn z Białynina. Mój ojciec nimi dowodził. Ćwiczenia wojskowe oddziału odbywały się w lasku na tak zwanej "Krowiej Górce" pomiędzy Białyninem, a majątkiem Prusy. Do dziś istnieje tam niemiecko-rosyjski cmentarz wojskowy z okresu I Wojny Światowej.

(Mapa poniżej - kliknij aby powiększyć)

Pan Andrzej mówił też, że ćwiczył z ojcem w stodole mojego dziadka. Chłopcy kompletnie nieodpowiedzialnie celowali do siebie z naładowanych i nie zabezpieczonych karabinów zakupionych przez mojego tatę z funduszy organizacji.

Generalnie oddział był słabo uzbrojony. Ponieważ każdy młody żołnierz bardzo chciał mieć karabin lub pistolet. Ojciec widocznie postanowił wzmocnić morale oddziału i go dozbroić. Po otrzymaniu informacji, że w sąsiedniej wiosce (były to prawdopodobnie Przybyszyce) w gospodarstwie małżonków Chrząszczów przechowywane jest kilka sztuk broni, zebrał kilku uzbrojonych ludzi ze swojego oddziału i wybrał się z nimi na miejsce, aby zarekwirować znalezioną broń. Po akcji jeden z pistoletów VIS mój tata przekazał Panu Andrzejowi Ożogowskiemu, który nie brał udziału w tym wypadzie. 

Skutki tej akcji były jednak poważne. Oddział był uzbrojony, ale wkrótce okazało się, że broń  należała do oddziału dywersyjnego AK dowodzonego przez Wacława Kucikiewicza "Orszę" - jak sie później okazało postać więcej niż kontrowersyjną. Z powodów prawdopodobnie osobistych, ale i być może politycznych kazał on zastrzelić w grudniu 1945 roku swojego znajomego - posła na Sejm z ramienia Mikołajczykowskiego PSL i wiceprezesa tej partii, pana Bolesława Ściborka. Sprawcy tego morderstwa - młodzi żołnierze "Orszy" zostali aresztowani i skazani na śmierć.

(źródło:  http://wyborcza.pl/1,76842,2026235.html )

Orsza kazał również zabić w tym samym czasie małżeństwo Chrząszczów u których ukrywał sie w czasie okupacji. Jak wiemy, kazał też powiesić w lesie młodą Żydówkę, która "przechowała się" przez czas wojny gdzieś w gospodarstwie Państwa Chrząszczów. Orsza miał sklep w Jeżowie ("podobno co zrabował w nocy - sprzedawał w tym sklepie w dzień")...

Tak więc okazało się, że żołnierze białynińskiego NSZ pod dowództwem mojego taty zabrali  broń należącą do Oddziału Dywersyjnego AK. Mój ojciec i jego żołnierze nie wiedzieli jednak o tym fakcie. Po kilku dniach od tego zdarzenia, mój tata nagle zaginął na około dwa tygodnie. Po tym czasie pojawił sie we wsi okrutnie pobity i zmaltretowany. Zebrał podkomendnych, którzy wzięli udział w akcji i nakazał zwrócenie zarekwirowanej u państwa Chrząszczów broni właścicielom - żołnierzom AK. Ja osobiście podejrzewam, że oprócz Kucikiewicza - "Orszy" prawdopodobnie byli to ci sami żołnierze, którzy wykonali później "wyrok" na pośle Bolesławie Ściborku. Czyli Władysław Baran, Wiesław Płoński i Władysław Panek. Może był tam też żołnierz odpowiedzialny za magazyny broni AK na tym terenie o nazwisku Szymczak.

Relacja filmowa ze stalinowskiego procesu ludzi "Orszy" tu:

http://www.repozytorium.fn.org.pl/?q=pl/node/6084

Co się stało w czasie odbierania przez Kucikiewicza i jego ludzi, broni znajdującej się w rękach żołnierzy NSZ z Białynina miało rozmaity przebieg. Jeśli chodzi o pistolet VIS, który otrzymał Pan Ożogowski to sprawy przedstawiały się w następujący sposób (według jego relacji):

W godzinach nocnych pan Andrzej Ożogowski został przez oddział Orszy "odwiedzony" w mieszkaniu w szkole. Podczas tych odwiedzin wybito szyby i żołnierze weszli do środka siłą. Jak już doszło do konfrontacji pan Andrzej stwierdził, że oddał pistolet VIS, który otrzymał od mojego taty, do dowództwa kompanii i już nie posiada go w domu - co nie było zgodne z prawdą. Żołnierze Kucikiewicza "odpuścili" - dając wiarę tłumaczeniom pana Andrzeja.

Z innymi członkami oddziału mojego taty nie obeszli się tak łagodnie. Młodzi żołnierze NSZ z pewnością nie chcieli oddać raz zdobytej broni. Zgodnie z przekazem pana Ożogowskiego - jeden z incydentów związanych z "odbieraniem" broni wyglądał tak, że na terenie  kolonii Białynin - Latków doszło do kłótni i strzelaniny pomiędzy żołnierzem NSZ i AK-owacami "Orszy". Zginęło 2 osoby - żołnierz NSZ i sąsiad, któremu ludzie Orszy kazali rąbać siekierą drzwi do stodoły, w której schował się ostrzeliwując jeden z podkomendnych taty.  Pan Andrzej Ożogowski nie brał udziału w tych wydarzeniach. Następnego dnia rano uzbrojony w pistolet i dwa granaty spotkał jadąc rowerem drogą pomiędzy Białyninem, a Latkowem niemiecki patrol żandarmerii udający sie na miejsce strzelaniny.

Pan Ożogowski w rezultacie zwrócił posiadaną broń do dowództwa kompanii.

Czy pozostała zarekwirowana w Przybyszycach broń w całości została zwrócona oddziałowi Kucikiewicza - tego nie wiadomo. Mój ojciec nie chce nic o tym mówić. Nie pamięta tego, w związku ze swoim wiekiem - lub jak to się zdarza - wyparł tę sprawę z pamięci.

Poniżej zamieszczam kilka zdjęć z procesu grupy "Orszy":
 

Zamordowani przez Orszę państwo Chrząszczowie przechowywali broń, którą zarekwirował oddział mojego ojca.

Podaję jeszcze link do broszury wydanej przez władze "z okazji" procesu ludzi Orszy - sam Orsza podobno wyjechał do Szwecji, ale istnieje też zeznanie jednego z członków jego grupy, że został on zastrzelony po jednym z napadów rabunkowych pod koniec lat 40-tych i pogrzebany w przypadkowym miejscu. Wiemy to ze śledztwa UB przeciwko...

Janowi Chlebowskiemu, który został w kwietniu lub maju 1950 r. zatrzymany za posiadanie broni. W trakcie sprawy - śledztwa opowiedział, że należał do bandy »Orszy « Kucikowicza. Mówił, że dokonali napadu na konwojentów i zabrali pieniądze, które »Orsza « podzielił niesprawiedliwie. Wtedy Chlebowski miał się zdenerwować i zastrzelił »Orszę « - podobno było to w październiku 1949 r. 

Oto link do broszury:

www.jozwik.org/KtoZawinil.pdf

Wkrótce po tych wydarzeniach  nastąpiły wywózki młodych ludzi na roboty przymusowe. Pan Andrzej uciekł z takiej wywózki wraz z opisywanym powyżej Bolesławem Ściborkiem. Po ucieczce ukrywali się oni przed Niemcami na malutkim poddaszu ubikacji dla uczniów, która stała przy szkolnym  boisku. Szkoła w tym czasie była nieczynna ze względu na wakacje. Po "wyzwoleniu" państwo Ożogowscy wraz z synem powrócili do Łodzi.

Zdjęcie poniżej przedstawia kilku młodych ludzi w Białyninie. Co najmniej trzech z nich należało do oddziału mojego ojca. On sam siedzi w środku zdjęcia w białej koszuli i patrzy w obiektyw. Za nim stoi Przemysław Wasilewski późniejszy profesor zwyczajny wykładowca i prorektor Politechniki Łódzkiej.

(źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Przemysław_Wasilewski ) 

Pan Andrzej Ożogowski stoi po lewej w białej koszuli i krawacie.  

Kolejne zdjęcie przedstawia łączniczkę oddziału mojego ojca - młodziutką Stasię Jarecką.

Prawdopodobnie Stanisława Jarecka była po wojnie autorką wielu publikacji i książek pod nazwiskiem Stanisława Jarecka-Kimlowska. Zrobiła dwa doktoraty. Nie wiem co się z nią teraz dzieje, a chętnie bym z Panią Stanisławą porozmawiał o tamtych trudnych czasach...

Dzięki uprzejmości Pana Andrzeja Ożogowskiego zamieszczam na tej stronie jeszcze kilka zdjęć, które od niego otrzymałem. W tym jego zdjęć rodzinnych. Jestem mu bardzo wdzięczny za pozwolenie ich publikacji.

Zdjęcie poniżej - pani Hanna Ożogowska - mama pana Andrzeja na tle ówczesnego sklepu w Białyninie. Jest to budynek na przeciwko kościoła po drugiej stronie szosy. Istnieje do dziś.

Zdjęcie poniżej - pani Hanna Ożogowska z synem Andrzejem w tym samym miejscu.

Powyższe informacje uzyskałem od Pana Andrzeja Ożogowskiego w roku 2013 i starałem sie przelać je na tę stronę internetową jak najdokładniej - słowa napisane powyżej są autoryzowane przez zainteresowanego.

A teraz moja osobista INTERPRETACJA:
To co napiszę poniżej jest jedynie moją refleksją i wynikiem  analizy dodatkowych dokumentów i informacji. Usiłuję sobie odpowiedzieć na pytanie, czy akcja mojego ojca opisywana powyżej była samowolna, czy też otrzymał  on mniej czy bardziej formalny rozkaz zabrania broni z gospodarstwa państwa Chrząszczów?

Ponieważ sprawa jest niejasna i skomplikowana, a pan Andrzej Ożogowski jako ówczesny podkomendny mojego taty może po prostu nie wiedzieć co spowodowało akcję zarządzoną przez mojego ojca. Podejrzewam - znając go - że nie była to jednak "samowolka", ale działanie z rozkazu własnego dowództwa, które mogło próbować osłabić oddział Kucikiewicza - Orszy. Żołnierz ten jaskrawo przekraczał granice w jakich działała AK (jeśli w ogóle do AK należał - bo i tu są poważne wątpliwości). Dobrym obrazem tej skomplikowanej sytuacji i tego, że przeciwko oddziałowi Orszy i jemu samemu mogły być prowadzone jakieś działania ze strony organizacji podziemnych, jest wspomnienie jednego ze świadków tamtych wydarzeń, pana Hieronima Królikowskiego załączone poniżej, a zamieszczone w artykule Gazety Wyborczej

"Dziś żyje tylko jedna osoba, która pojawiła się na sali sądowej podczas procesu zabójców Ścibiorka. To Hieronim Królikowski. W 1946 r. miał 34 lata, był nauczycielem gimnazjalnym. W czasie wojny Ścibiorek wciągnął go do Batalionów Chłopskich.

Królikowski nadal mieszka w Łodzi. Kiedy rozmawiamy, siedzi na tle ściany usłanej historią - zdjęciami sprzed półwiecza, odznaczeniami, fotokopią książeczki wojskowej. Gdy usłyszał o śmierci Ścibiorka, sam zgłosił się do UB. Przewieziono go na przesłuchania do Warszawy.

- Znałem Ścibiorka, kiedy był jeszcze dyrektorem szkoły podstawowej w Jeżowie. Podczas wojny był przedstawicielem Delegatury Rządu Londyńskiego na okręg łódzki. Znałem też Wacława Kucikiewicza "Orszę". Działał w AK obwodu skierniewickiego. Był bardzo niezdyscyplinowany - walczył z Niemcami, ale też napadał na chłopów i ich grabił. Postanowiono go zlikwidować. Nie udało się. Ścibiorek wiedział o jego działalności. Zapowiedział mu, że jeśli pojawi się na naszym terenie, zostanie zlikwidowany. Od tej pory "Orsza" go znienawidził.

Po wojnie "Orsza" likwidował świadków swojej bandyckiej działalności. Zabił małżeństwo Chrząszczów, u których ukrywał się podczas wojny - wiedzieli o nim za dużo. Powiesił w lesie Żydówkę, która podczas okupacji ukrywała się u Chrząszczów. Ożenił się z Heleną Makowską i otworzył sklep w Jeżowie. Podobno to, co w dzień sprzedał, w nocy rabował.

Pewnie więc "Orsza" zlikwidował Ścibiorka z zemsty i obawy, że ten wyjawi jego przestępczą działalność. Z polityką nie miało to nic wspólnego. Swoich podkomendnych oszukiwał, mówiąc, że Ścibiorek jest komunistą i zagraża PSL-owi. A to były młode chłopaki, łatwo uwierzyły."

Cały tekst: http://wyborcza.pl/1,76842,2026235.html#ixzz2X2kcXGFa

Na poparcie powyższych słów można przytoczyć jeszcze zeznania niejakiego Babczenki - funkcjonariusza łódzkiej UB:

„W uzasadnieniu wyroku w sprawie Panka i innych mówi się, że mord na Ścibiorku był mordem politycznym dokonanym z inspiracji, na polecenie sił tkwiących w PSL. W materiale sprawy natomiast nie znalazłem najmniejszego nawet śladu. Natomiast wynikało, że mord był dokonany z zemsty osobistej »Orszy « na tle jakichś nieporozumień w czasie wojny i po niej (...). Doszedł awans społeczny Ścibiorka. Jeden ze świadków zeznał, że »Orsza « był zdolny zniszczyć człowieka. Z akt wiem też, że pierwszy raz »Orsza « zasadził się na Ścibiorka w Jeżowie we wrześniu, nie pamiętam z jakich powodów (...). Według mnie Ścibiorek z »Orszą « nie spotkali się po wyzwoleniu. »Orsza « był zwykłym sklepikarzem, a Ścibiorek był na świeczniku sekretarza generalnego PSL. Ścibiorek był w AK, ale nie jest to pewne - nie wiem na pewno, jaka to była organizacja. W aktach znalazłem zeznania świadka - nazwiska nie pamiętam, chyba to był zastępca Ścibiorka. Zwrócił się on do dowódcy rejonu, terenu AK w województwie łódzkim, o zakaz pojawiania się »Orszy « na tym terenie, bo inaczej zostanie na nim wykonany wyrok śmierci za napady na rolników”.

Cały tekst: http://wyborcza.pl/1,76842,2026235.html#ixzz2X2q3S5nX

Pojawiają się więc przesłanki, aby sądzić, że Kucikiewicz był, lub miał być w jakiś sposób usunięty z "podziemia"... Może jedną z tych prób usunięcia go (a raczej osłabienia/rozbrojenia) musiał podjąć mój ojciec?

Dziś już się nie rozstrzygnie jaka była prawda. Mój tata cierpi na zaniki pamięci związane z poważnym wiekiem i nie jestem w stanie uzyskać od niego jasnej odpowiedzi i opisów tej historii.

Co dalej....

Dalsze dzieje mojego ojca wizą sie z wywózkami na przymusowe roboty. Opis tej "wywózki" postaram się podać poniżej. Tata opowiadał mi o tym kilkakrotnie - niestety nie notowałem. A teraz Franciszek ma ogromne kłopoty z pamięcią i wszystko mu sie "miesza"... niestety...

Wieś Białynin w zasadzie omijały bombardowania i niemieckie represje. Sąsiednia wioska Kochanów była wioską osiedleńców niemieckich, którzy oczywiście masowo przechodzili na stronę niemiecką. Jednak sołtys tej wioski był ponoć przyzwoitym człowiekiem i objąwszy "władzę" w lokalnej społeczności polskiej starał się ją chronić przed niemieckimi władzami wojskowymi. Nie na długo jednak jego ochrona wystarczyła. Już w roku 1941 okoliczne wioski były zmuszone do wystawienia dla niemieckiej administracji i wojska kontyngentu mężczyzn i chłopców dla niewolniczej pracy przy budowie umocnień wojskowych. Z okolic Białynina trafiło do przymusowej pracy kilkuset młodych ludzi - w tym również trafił  tam 16 letni Franciszek. Mężczyźni zostali wywiezieni w okolicę ujścia Pilicy do Wisły. Praca w tym przymusowym obozie  trwała przez niespełna rok. Po tym czasie Franciszek powrócił do rodzinnego domu.  Nie długo jednak przyszło mu cieszyć się spokojem. Ponowna i bardziej brutalna akcja wyłapywania przymusowych robotników powtórzyła się w roku 1944. Tym razem kilkuset (około 800) mężczyzn zostało wywiezionych na tereny dzisiejszego pogranicza Litwy i Łotwy. Pociągiem ze Skierniewic, przez tereny Prus Wschodnich i Królewiec grupa więźniów trafiła na miejsce przeznaczenia w okolicach maja 1944 roku.