Wsie Białynin i Janisławice leżą w zachodniej części dzisiejszej gminy Głuchów, nie sąsiadując ze sobą (są rozdzielone pasem gruntów należących do wsi Gzów gm. Słupia i Reczul gm. Głuchów). Ich historia jest podobna, jak również rola i znaczenie dla otoczenia, gdyż obydwie wsie są od początków istnienia centrami parafii rzymsko-katolickich.

Samo przedstawienie historii dwóch wsi niewiele jednak wyjaśni czytelnikowi, jeżeli tej historii nie przedstawi się na tle najbliższego ich otoczenia i nie wyjaśni się ich związków gospodarczych z innymi miejscowościami, przynajmniej w zakresie podstawowej jednostki administracyjnej, jaką jest gmina. Dlatego też pisząc o Białyninie i Janisławicach, będziemy ciągle wspominać o otaczających je wsiach należących dawniej i obecnie do gminy Głuchów, ale także o Jeżowie, dawniej mieście a później osadzie targowej, leżęcej tuż “za miedzą” Białynina, jak również o Skierniewicach, w wiekach XV-XVIII siedzibie starostwa do którego należały wsie arcybiskupstwa gnieźnieńskiego położone w ziemi rawskiej, a od 1867 r. siedzibie powiatu skierniewickiego.

Na dzieje obydwu wspomnianych wsi i ich położenie gospodarcze rzutowały przede wszystkim dwa czynniki. Po pierwsze: obydwie wsie były położone na Mazowszu, na zachodnich jego peryferiach, w odległości tylko kilku kilometrów od granicy z ziemię łęczycką, na terenie, którego zagospodarowywanie zaczęło się o kilka wieków później w stosunku do okolic położonych na północ od Wisły; po drugie - wsie te należały do rozległego kompleksu dóbr ziemskich należących do arcybiskupstwa gnieźnieńskiego, co znacznie rzutowało na ich rozwój i położenie ekonomiczne chłopów.

Dzieje wsi należących do tych dóbr przebiegały zupełnie odmiennie od okolicznych wsi szlacheckich. Wsie te określane w etnografii jako należące do “księżaków łowickich” wytworzyły odrębną kulturę i folklor a ich mieszkańcy jeszcze do połowy XX w. z dumą podkreślali swoją odrębność i wyższą kulturę gospodarowania, z góry patrząc na chłopów z sąsiednich wsi należących do według ich określenia “szlachetczyzny”. Rzut oka na mapę zachodniego Mazowsza pozwoli nawet człowiekowi który nie zna historii tych terenów, wykreślić dokładną granicę dawnego księstwa łowickiego, gdyż wsie łowickie są duże w przeciwieństwie do okolicznych wsi należących dawniej do szlachty, mają kształt ulicówek i równoległych do nich kolonii.

Największy wpływ na rzeźbę terenu i budowę geologiczną obszarów zachodniego Mazowsza wywarł lodowiec zlodowacenia środkowopolskiego stadium Warty, który dotarł w przybliżeniu do linii: Węgrzynowice - Czerniewice -Bieliny - Nowe Miasto. Rozległe powierzchnie na północ od tej linii zostały pokryte gliną zwałową rdzawo-brązową./ Wypukłe przeważnie wałowe formy rzeźby terenu na wysoczyźnie na południe od Skierniewic, są zbudowane przewaźnie z piasków, mułów i żwirów złożonych przez wody roztopowe lodowca./

Prawie cały obszar gminy Głuchów leży na poziomie ponad 150 m npm z wyjątkiem skrawków dolin rzek Rawki koło wsi Złota i Łupi koło wsi Janisławice i Borysław. Wysokości bezwzględne są mało zróżnicowane, gdyż najwyższe wzniesienie na terenie gminy osiąga 197,2 m npm na wale kemowym między wsiami Białynin i Kochanów.

Gleby na terenie gminy Głuchów, podobnie jak na większości terenów zachodniego Mazowsza wykształciły się na podłożu osadów czwartorzędowych, a więc na glinach zwałowych, żwirach i piaskach. Gleby klasy I nie występują na terenie gminy w ogóle, również gleby klasy II [pszenne dobre] występują tylko na bardzo niewielkich powierzchniach, w dolinach cieków wodnych na obszarach dawnych folwarków w Prusach i Gostynkach. Najwięcej jest gleb klas 4 [żytnie bardzo dobre] i 5 [żytnie dobre], które występują na dużych obszarach. Gleby klasy 4 przeważają w Janisławicach, a klasy 5 w Białyninie./ Ogólnie można stwierdzić, iż zarówno ukształtowanie terenu, jak i jakość gleb na terenie gminy Głuchów, są sprzyjające dla rozwoju rolnictwa.

Pierwotnie obszar gminy z wyjątkiem terenów zalewowych w dolinach rzecznych, był pokryty w całości lasami. W wyniku działalności człowieka do końca XVIII w. lasy zostały w większości wytrzebione. Do czasów dzisiejszych dotrwał jeden większy kompleks leśny położony na południe od wsi Głuchów w zakolu Rawki. Na najstarszej w miarę dokładnej mapie tych terenów z pocz. XIX w. (ok. 1800 r.) widać, że obszar lasów na terenie dzisiejszej gminy Głuchów był tylko nieznacznie większy. Kompleks lasów głuchowskich był nieco rozleglejszy i sięgał łukiem do Jeżowa obejmując cały teren dzisiejszej wsi Kochanów. Drugi nieco mniejszy obszar lasów rozciągał się pomiędzy Białyninem a wsiami Głuchów, Prusy i Celigów i sięgał aż do Reczula./ Tereny w północnej części dzisiejszej gminy Głuchów były już tedy zupełnie bezleśne. Natomiast duży zwarty obszar lasów znajdował się na północny wschód od terenu gm. Głuchów w stronę rzeki Rawki.

Tereny Mazowsza w okresach międzylodowcowych były penetrowane przez grupy ludzi docierających tutaj z południa, jednak większość śladów ich działalności zatarło działanie lodowca nasuwającego się okresowo na te tereny.

Najstarszy ślad działalności człowieka na terenach zachodniego Mazowsza pochodzi ze Skaratek (pow. łowicki), sprzed około 54.000 lat, z okresu paleolitu środkowego. Z okresu późnoeemskiego-wczsnowürmskiego odkryto tam kości szkieletu mamuta. Dorosły mamut został tam przez grupę ludzi zapędzony na torfowisko, w którym zatonął pod własnym ciężarem. Tusza i część kości zostały wyciągnięte z mułu o czym świadczą charakterystyczne nacięcia na pozostałych kościach, wykonane narzędziami kamiennymi./

Potem jednak ochłodzenie się klimatu przez okres około 40 tys. lat spowodowało, że tereny zachodniego Mazowsza pozostały bezludne. Ludność koczująca tutaj wcześniej, wycofała się daleko na południe w ślad za zwierzyną szukającą cieplejszych terenów.

Znaleziska z epoki mezolitu w opisywanym regionie wskazują na brak stałego osadnictwa i w opinii archeologów stanowią dowód na penetracyjny charakter działań grup ludzkich przemieszczających się wzdłuż cieków wodnych. Opinie takie mają swoją podstawę w braku miejsc obróbki narzędzi i w fakcie, że znalezione narzędzia krzemienne były wykonane z krzemienia pasiastego i czekoladowego, a więc surowców nie występujących na tutejszym terenie.

Najstarszym śladem pobytu ludzi na terenie gminy Głuchów, jest grób z okresu mezolitu odkryty na skraju doliny Łupi w Janisławicach. Bogate wyposażenie grobu składające się z narzędzi kościanych i krzemiennych, wykonanych z górnoastrackiego krzemienia czekoladowego, wskazuje na myśliwski charakter zajęcia pochowanego w nim człowieka./ Znalezisko było tak wyjątkowe i charakterystyczne, że od wsi Janisławice, jedną z kultur ludzi z okresu mezolitu nazwano kulturą janisławicką.

Z okresu mezolitu odkryto również dwa stanowiska w dolinie Łupi na terenie wsi Gzów, w postaci drobnych fragmentów narzędzi krzemiennych./

W okresie neolitu (4.400 – 1.800 r. pne) na ziemiach polskich pojawiły się początki gospodarki rolniczej w formie uprawy roślin i hodowli zwierząt. Na terenie zachodniego Mazowsza sytuacja nie uległa jednak żadnej zmianie. Tutejsze gleby i znaczna wilgotność terenu nie zachęcały do rolnictwa, toteż ludzie nadal pojawiali się tutaj sporadycznie, głównie w celach łowiectwa i rybołówstwa, a więc nie było stałego osadnictwa. Jedyne ślady pobytu ludzi z tego okresu to odnalezione fragmenty narzędzi kamiennych odnalezione w Reczulu i Białyninie (z okresu neolitu schyłkowego)./

Dopiero w epoce brązu (1.800 – 650 r. pne) na terenach zachodniego Mazowsza pojawia się osadnictwo sezonowe. Podstawą bytu ludzi w tym okresie było rolnictwo z przewagą hodowli zwierząt nad uprawą roślin. Po wyeksploatowaniu terenu osady przenoszono na nowe miejsca. Z tego okresu pochodzą fragmenty ceramiki odnalezione w Michowicach./

W pierwszych okresach epoki żelaza tj. halsztackim i lateńskim (od 650 r. pne do 25 r. ne.) osadnictwo powoli stabilizowało się. Osady, zwłaszcza założone w dogodnym punktach w pobliżu rzek funkcjonowały coraz dłużej. W dorzeczu Bzury osady zakładano zwykle na piaszczystych wzniesieniach ponad podmokłymi łąkami. Z terenu gminu Głuchów znane są stanowiska archeologiczne w Michowicach, gdzie znaleziono fragmenty ceramiki,/ oraz w Jasieniu (ceramika datowana na okres lateński, charakterystyczna dla kultury grobów kloszowych)./

Niewielkie były również zmiany kulturowe na zachodnim Mazowszu w okresie wpływów rzymskich (25 r. ne. – 500 r. ne.) i okresie wczesnośredniowiecznym (500 r. – 1.300 r.). Narzędzia żelazne upowszechniały się bardzo powoli, nadal zamieszkiwało tutaj niewielu ludzi, chociaż zachowało się więcej stanowisk archeologicznych z tego okresu, m.in. w Byczkach cmentarzysko ciałopalne z okresu rzymskiego, a w Michowicach i Celigowie fragmenty ceramiki. Zachowało również ciągłość osadnictwo w Borysławiu, gdzie odkryto 2 stanowiska z okresu lateńskiego, 2 stanowiska z okresu wpływów rzymskich (kultura przeworska) i jedno stanowisko z XI w./ Zwłaszcza stanowisko w Borysławiu z XI w. jest ważne o tyle, że można je uznać jako tożsame z obecnie istniejącą wsią.

Tereny dzisiejszej gminy Głuchów w średniowieczu w XII-XIII w. wchodziły w skład dzielnicy mazowieckiej. Zasadniczą zmianę w położeniu tych terenów przyniosło zjednoczenie części ziem polskich przez księcia Władysława Łokietka w 1306 r. Zjednoczenie Wielkopolski, Małopolski, Kujaw i księstwa łęczyckiego spowodowało, że o kilka kilometrów na zachód od omawianych terenów (na linii Tworzyjanki-Przecław-Lubowidza), oddzielony granicą polityczną, powstał większy twór polityczny, którego władcy uważając się za dziedziców Korony Polskiej, dążyć będą do przyłączenia do swego państwa także Mazowsza.

Do końca panowania księcia Bolesława II (1313 r.) południowa część dóbr łowickich unikała większych zniszczeń od częstych najazdów litewskich, czego doświadczały np. okolice Łowicza znajdujące się na trasie rajz litewskich na ziemię łęczycką./ W latach 1313-1345 na zachodnim Mazowszu panował książę Ziemowit II, który początkowo utrzymywał dobre stosunki z księciem Władysławem Łokietkiem. Sytuacja uległa zasadniczej zmianie po 1320 r. kiedy Władysław Łokietek koronował się na króla Polski w obawie przed którym książęta mazowieccy weszli w kontakty polityczne z Państwem Krzyżackim, co doprowadziło nawet do wybuchu wojny polsko-mazowieckiej./ Na szczęście dla mieszkańców tutejszych terenów działania wojenne toczyły się głównie na terenie dzielnicy płockiej, a zwłaszcza ziemi gostynińskiej.

W czasach panowania króla Kazimierza Wielkiego, po śmierci książąt Wacława płockiego w 1336 r. i Ziemowita II rawskiego w 1345 r. kontakty polsko-mazowieckie, chociaż nadal dość chłodne, były jednak poprawne i książęta mazowieccy złożyli hołd lenny królowi Polski w 1350 lub 1351 r. wchodząc w strefę jego wpływów politycznych./ Do takiego stanowiska skłoniła m.in. ówczesnych władców Mazowsza Ziemowita III i Kazimierza I znaczna pomoc militarna jakiej udzielił im król Polski w odparciu ostatniego najazdu litewskiego, który w 1350 r. dotarł na zachodnie Mazowsze./

Wyżej wspomniano o trudnych warunkach glebowych i podmokłym terenie zachodniego Mazowsza jakie występowały tutaj w wiekach X-XIII. Konsekwencją tego była mała gęstość zaludnienia i duże rozproszenia osadnictwa w dorzeczu Bzury. Osadnictwo było najczęściej jednodworcze. Pojedyncze zagrody funkcjonujące na prawie polskim były najbardziej typową formą osadnictwa na tych terenach./

Wiadomości pisane o miejscowościach gm. Głuchów pojawiły się dość późno, bo w drugiej ćwierci XIV w. Było to zresztą charakterystyczne dla zachodniego Mazowsza, którego tereny zagospodarowano późno i na którym miejscowości przed 1300 r. odnotowywano tylko przypadkowo i to głównie w dobrach książęcych bądź kościelnych.

Poza terenem gminy najstarszą znaną miejscowością był Łowicz, wymieniony w bulli papieża Innocentego II, jako centrum dóbr ziemskich należących do arcybiskupstwa gnieźnieńskiego/ oraz Jeżów, siedziba prepozytury klasztoru benedyktynów z Lubinia w Wielkopolsce. Istnienie Jeżowa jest poświadczone od ok. 1150 r., chociaż miejscowość jest znacznie starsza./ Z istnieniem tej prepozytury wiążą się też wiadomości o kolejnych wsiach w tej okolicy t.j. Góra (1170 r.) - z okazji jej nadania dla klasztoru przez wojewodę Pakosława;/ Mikulin (1212 r.) - z okazji zjazdu książąt polskich w tamtejszym dworze;/ Krosnowa i Jasienin (1276 r.) w dokumencie księcia Mazowieckiego Bolesława II nadającym prepozytowi jeżowskiemu immunitet sądowniczy w jego dobrach./

Gdy do w.w. miejscowości dodamy Słupię (1242 r.), wymienioną jako należącą do dóbr łowickich arcybiskupstwa gnieźnieńskiego, w której był dwór arcybiskupa,/ to okaże się, że w bezpośrednim sąsiedztwie terenów obecnej gminy Głuchów, znajdowały się kompleksy dóbr kościelnych, względnie dobrze zagospodarowane.

Informacje zawarte w XIII-wiecznych dokumentach są o tyle ciekawe, że pozwalają na stwierdzenie, iż pod względem administracyjnym tereny zachodniego Mazowsza, aż do granic z księstwem łęczyckim należały do kasztelanii w Białej.

Dyskusyjny jest problem, czy tereny dzisiejszej gminy Głuchów należały do dóbr łowickich od początków istnienia tego kompleksu. S. Arnold uważał, że pierwotnie kasztelania łowicka sięgała tylko do dolnej Łupi do linii Słupia-Miedniewice./ Tereny między dolną Łupią i dolną Rawką, w większości pokryte lasami i słabo zagospodarowane, arcybiskup gnieźnieński mógł uzyskać najprawdopodobniej w latach 1300-1330.

Na potwierdzenie tej tezy można przytoczyć kilka faktów. Wieś Słupia (“Slup”) przybrała nazwę od słupa, typową dla miejscowości leżących na granicy większych dóbr. Wieś Michowice została dołączona do dóbr łowickich drogą kupna w 1348 r. przez arcybiskupa Jarosława ze Skotnik./ W dokumencie lokacji wsi Głuchów wystawionym 12 września 1338 r., arcybiskup Janisław wspomina, że teren tej wsi wyjednał dla niego od księcia Ziemowita II prokurator rawski Wacław./ Ponieważ podobnych formuł nie spotykamy w innych dokumentach lokacyjnych, można przyjąć, że w 1338 r. okolice Głuchowa mają cechy świeżego nabytku terytorialnego.

Od 1330 r. rozpoczyna się na południowych terenach dóbr łowickich akcja kolonizacyjna, którą prowadzi arcybiskup Janisław (1317-1341 r.), a później z jeszcze większym rozmachem arcybiskup Jarosław ze Skotnik (1341-1374 r.).

Do 1359 r., kiedy z dokumentu księcia mazowieckiego Ziemowita III wystawionego dla arcybiskupa Jarosława poznamy pełną sieć osadniczą kasztelani łowickiej, znane są dokumenty kolacyjne bądź potwierdzone regestry dokumentów o założenie szeregu wsi. Ograniczmy się do przedstawienia tylko tych lokacji, które miały miejsce na terenach włączonych do gm. Głuchów w XIX i XX w.

- 1330 r. Janisławice:

Dokumentem wystawionym w Łowiczu 4 kwietnia, arcyb. gnieźn. Janisław zezwala na lokację wsi na miejscu zarośli nad rzeką Łupią, użytkowanych dotychczas Przez Marczka, Tomasza i Oleska. Nowa wieś otrzymała już w chwili założenia prawo niemieckie w jego średzkiej odmianie. Ponieważ prawo to nie było znane dokładnie wystawcy przywileju, zastrzegł on dla siebie te wszystkie jego postanowienia, które mogły przynosić korzyść przyszłym mieszkańcom wsi.

Sołectwo w nowo zakładanej wsi arcybiskup sprzedał za nieokreśloną bliżej sumę pieniędzy wspomnianemu Marczkowi, z prawem jego dziedziczenia przez prawnych następców. Uposażono sołectwo czterema rolami ziemi (łany?) wolnymi od świadczeń feudalnych oraz co trzecim denarem z kar sądowych i połową zysków z karczmy i od rzemieślników, którzy w przyszłości będą mieszkać we wsi.

Nowi osadnicy otrzymali 8 lat wolnych od powinności feudalnych po upływie których mieli oddawać z łanu po 4 korce owsa i żyta oraz po 2 miary pszenicy i jęczmienia, a także płacić czynsz w wysokości 1 fertona z łanu. W czynsz ten była już wliczona dziesięcina na rzecz arcybiskupa gnieźnieńskiego. Sołtys natomiast został zobowiązany do oddawania dziesięcina dla proboszcza tego kościoła, w którym “słucha Mszy Świętej i przystępuje do Sakramentów Świętych”./

Przywilej ten został omówiony szerzej, a ponieważ następne dokumenty lokacyjne są podobnie skomponowane, będziemy je przedstawiać bardziej ogólnie, podkreślając tylko istotne różnice.

- 1336 r. Lnisno:

W dokumencie wystawionym 5 lipca, arcyb. Janisław przywraca dziesięciny ze wsi Węgrzynowice, dla prepozytury benedyktynów w Jeżowie./ Wprawdzie sama treść dokumentu nie dotyczy spraw związanych z tutejszym terenem, jednak jako miejsce jego wystawienia podano dwór arcybiskupi we wsi Lnisno, jest więc to pierwsze świadectwo istnienia tej miejscowości.

- 1339 r. Głuchów i Białynin:

W dniu 12 wrzesnia w Słupi arcyb. Janisław wystawia dokument, w którym stwierdza, iż dla polepszenia gospodarki w swych dobrach stołowych, zarośla zwane Jaworzec przeznacza do lokacji wsi Głuchów, której nadaje prawo niemieckie. Bracia Wit i Witosław mogą wykarczować te zarośla, za co otrzymają jeden łan ziemi wolny od czynszu i danin./

We wspomnianym dokumencie, określając położenie nowej wsi, wystawca wspomina o już istniejącej wsi Białynin, co należy traktować jako potwierdzenie istnienia tej wsi.

Dokończenie lokacji Głuchowa określa dokument tegoż arcybiskupa z 26 kwietnia 1341 r., wystawiony w Gnieźnie, w którym prawo nowej wsi określono jako niemieckie w średzkiej odmianie. Sołectwo sprzedano Paszkowi synowi Wacława, z uposażeniem 8 łanów wolnych od powinności feudalnych, połową dochodów z karczmy i ⅓ dochodów z sądownictwa. Sołtys otrzymał także prawo założenia młyna i sadzawki rybnej. Mieszkańcy otrzymali 9 lat wolnych od powinności./

W dokumencie tym po raz pierwszy wspomniano o istnieniu sąsiedniej dziedziny Miłochniewice.

- 1345 r. Byczki:

W opisie dóbr łowickich z 1511 r. zachowało się streszczenie dokumentu lokacji wsi Byczki na prawie niemieckim średzkim. Sołectwo w tej wsi nadano Mirosławowi synowi Michała z uposażeniem 10 łanów wolnych, połową dochodów z karczmy i ⅓ dochodów od rzemieślników.

Mieszkańcy z łanu mieli oddawać po dwie miary pszenicy i jęczmienia i po cztery miary owsa i żyta oraz płacić po 1 fertonie srebra, w czym także mieściła się dziesięcina należna arcybiskupowi gnieźnieńskiemu. Sołtys z racji dziesięciny miał płacić 3 skojce z łanu./

Jak wynika z dalszych dokumentów lokacyjnych w większości wsi w dobrach łowickich, dziesięcina będzie wliczana w czynsz feudalny dla arcyb. gnieźn., a wsie oddające dziesięcinę innym odbiorcom będą należeć do rzadkości.

- 1346 r. Borysław i Reczul:

W dokumencie wystawionym 12 lipca w Łowiczu, arcyb. gnieźn. Jarosław ze Skotnik stwierdził, iż dla lepszej organizacji gospodarki w swych dobrach łowickich, łączy trzy dziedziny (haereditates): Borysław, Reczul i Modrzew, tworząc z nich jedną wieś na prawie niemieckim średzkim, pod nazwą Borysław.

Sołectwo w nowej wsi nadano Stefanowi synowi Andrzeja, z uposażeniem 3 łanów wolnych. Prawa i obowiązki mieszkańców określono podobnie jak w innych wsiach, nadając im 6 lat wolnych od świadczeń./

Mimo tych założeń skomasowaniu uległy tylko Borysław i Modrzew, natomiast Reczul ukształtował się jako kolejna odrębna wieś.

- 1347 r. Skoczykłody i Wysokienice:

W dniu 15 lutego w Łowiczu arcyb. Jarosław wystawił dokument, w którym stwierdził iż zakłada wieś Trzciniec (potem przyjęła się nazwa Skoczykłody). Sołectwo z uposażeniem 3 łanami ziemi wolnej sprzedano za 10 grzywien srebra niejakiemu Marcinowi. Powinności mieszkańców i sołtysa określono podobnie jak w innych wsiach, nadając im 6 lat wolnizny./ W dokumencie wspomniano o wsi Wysokienice jako już istniejącej i graniczącej z wsią lokowaną.

W dokumencie wspomniano, iż sąsiaduje z lokowaną wsią inna wieś arcybiskupia zwana Wysokienice.

- 1348 r. Michowice:

Dokumentem wystawionym w Poznaniu 15 stycznia komandor zakonu joannitów potwierdza odbiór 30 grzywien srebra za wieś Michowice, którą sprzedał arcyb. gnieźn. Jarosławowi. Zatwierdzenie tej sprzedaży nastąpiło 7 grudnia tegoż roku./

- 1348 r. Miłochniewice:

W dniu 14 lutego dokumentem wystawionym w Gnieźnie arcyb. Jarosław stwierdza, iż przystępuje do lokacji wsi Błonie (później wieś ta przyjmie nazwę Miłochniewice). W skład nowej wsi weszły dziedziny Miłochniewice i Plustochy, a nadano jej niemieckie prawo średzkie. Sołectwo sprzedano Radomirowi z uposażeniem 10 łanów ziemi wolnej oraz ⅓ dochodów z karczmy i sądownictwa. Młyn we wsi miał zostać zbudowany wspólnym nakładem sołtysa i arcybiskupa, a zyski z niego dzielone po połowie. Powinności mieszkańców i sołtysa określono na tym samym poziomie jak w innych wsiach i przyznano im 6 lat wolnych na zagospodarowanie się./

- 1348 r. Gzów:

Dokumentem wystawionym w Gnieźnie 14 maja, arcyb. Jarosław połączył w jedną wieś o nazwie Łupia, dwie dziedziny zwane Gzów i Pacierzewice. W praktyce później przyjęła się nazwa Gzów. Sołectwo sprzedano Staskowi, krewnemu archidiakona łęczyckiego Mikołaja, z uposażeniem 4 łanów wolnych i ⅓ dochodów z karczmy i od rzemieślników. Sołtys otrzymał także prawo do posiadania stawu rybnego. Powinności mieszkańców i sołtysa były podobne jak w innych wsiach./

- 1348 r. Jasień:

W dniu 27 października arcyb. Jarosław łączy dwie już istniejące wsie Jasień i Zagroby, w jedną wieś Jasień. Sołectwo w Jasieniu określono jako uposażone 2 łanami ziemi./

- 1352 r. Złota:

Przywilejem wystawionym w Kaliszu arcyb. Jarosław nadaje sołectwo w istniejącej już wsi Złota swemu krewnemu Piotrowi, z uposażeniem 3 łanów wolnych./

Są to miejscowości znane przed 1359 rokiem, w którym poznamy pełną sieć osadnictwa na tutejszych terenach i w całej kasztelanii łowickiej.

Poza aktami lokacyjnym miejscowości zachowało się kilka wiadomości, które rzucają nieco światła na organizację wewnętrzną dóbr kościelnych w kasztelanii łowickiej i jej położenie wobec okolicy.

W 1334 r. dokumentem wystawionym w Rawie w dniu 16-21 maja, książę Ziemowit II zezwala prepozytowi jeżowskiemu na lokację miasta w Jeżowie./

W 1338 r. 4 września dokumentem wystawionym w swym dworze w Lniśnie arcyb. Janisław potwierdził Andrzejowi synowi Radsława posiadanie we wsi Janisławice łanu wolnego (poza sołectwem)./

Z 1341 r. pochodzi pierwsza wzmianka o młynie wodnym funkcjonujacym we wsi Lnisno na rzece Łupi./

W 1350 r. dokumentem wystawionym w Rawie 14 lutego, książę mazowiecki Ziemowit III nadaje skarbnikowi rawskiemu Mikołajowi, sąsiadującą z Głuchowem wieś Łochów./ Jest to pierwsza wiadomość o wsi szlacheckiej sąsiadującej z terenami obecnej gm. Głuchów.

Wiadomości te są bardzo istotne dla ustalenia gospodarczego położenia tych terenów. Wynika z nich, że poziom zagospodarowania terenu był już dobrze zaawansowany. Większość wsi była już urządzona na prawie niemieckim z uregulowaną gospodarką i ustalonymi w miarę precyzyjnie powinnościami feudalnymi.

Obok południowej części kompleksu dóbr arcybiskupich powstało miast, w którym targ funkcjonował jeszcze przed lokacją. Targ jeżowski wg. K. Maleczyńskiego powstał przed 1239 r./ Z. Perzanowski jest zdania, że powstał on w latach 1215-1239./ Chociaż targ skierniewicki również należy do wczesnych, to jednak pierwsza o nim wiadomości pochodzi dopiero z przywileju lokacyjnego Skierniewic z 1457 r. (“targ we wsi Skierniewice od najdawniejszych czasów jest utrzymany i uczęszczany”),/ i wydaje się, że mógł być założony co najwyżej w końcu XIV w. Tak więc w pierwszej połowie XIV w. targ jeżowski miał decydujące znaczenie dla obsługi handlowej omawianych terenów, gdy się zważy na ówczesne możliwości komunikacyjne oraz na fakt, że najdalsza miejscowość dzisiejszej gminy Głuchów jest oddalona od Jeżowa co najwyżej 12 km, podczas gdy odległości do Skierniewic przekraczają 20 km. Dla okresu średniowiecza przyjmuje się, że zasięg targu nie przekraczał 15 km, tj. odległości, którą ówczesnym zaprzęgiem chłop mógł przebyć jednego dnia tam i z powrotem.

Wspomnieć również należy, iż tereny dzisiejszej gm. Głuchów znajdowały się na trasie drogi handlowej z Torunia do Lwowa, przez Gostynin, Łowicz, Skierniewice i Rawę./ Wprawdzie wg. K. Maleczyńskiego odcinek tej drogi z Łowicza do Rawy prowadził przez Jeżów,/ jednak jak się wydaje droga ta miała kilka wariantów, przebiegu w terenie i jej szlak prowadził prawie w każdym przypadku przez tutejsze tereny.

Przed 1359 r. większość miejscowości dzisiejszej gminy Głuchów była już wsiami, czyli wyższą formą osadnictwa. Nie były to już dziedziny (haereditatis) czy dwory (curia), a więc punkty osadnicze o bliżej nieokreślonym obszarze i organizacji, bez ustalonych granic w terenie, lecz jednostki mające swoją władzę feudalną sołtysa (scultetus), później wójta (advocatus), nazwy te używano zresztą zamiennie, określoną organizację wewnętrzną, określony układ zabudowań oraz ustalony obszar na którym mogły prowadzić swoją działalność gospodarczą. Ich organizacja na prawie niemieckiem stanowiła ówcześnie najwyższa formę organizacji gospodarki na wsi.

Próba rekonstrukcji wyglądu wsi po jej lokacji na prawie niemieckim jest trudna, gdyż dokumenty lokacyjne skupiają się przede wszystkim na ustaleniu zależności między właścicielem terenu, panem feudalnym, a jego poddanymi chłopami, a zwłaszcza na ustaleniu powinności do jakich są zobowiązani przyszli mieszkańcy wsi. Niemniej można stwierdzić, że każda wieś lokowana na prawie niemieckim miała w swoim centrum, w najdogodniejszym miejscu, zwykle w pobliżu rzeki lub innych zbiorników wodnych niezbędnych do pojenia inwentarza, tzw. “niwę domową”, którą dzielono na tyle działek ilu miało być osadników, a działki przydzielano najczęściej drogą losowania. Zabudowa wsi była najczęściej regularna i zwarta, a poszczególne zagrody łączono płotami, tworząc zamknięty obszar umożliwiający na centralnym placu przetrzymywanie w nocy inwentarza.

Pola uprawne dzielono na trzy niwy i każdy osadnik miał swoją działkę w każdej niwie, co umożliwiało prowadzenie regularnej trójpolówki, która była regułą w każdej wsi lokowanej na prawie niemieckim.

Brak jest jeszcze informacji o folwarkach, tym bardziej, że tereny te są w większości własnością kościelną, jednak jej początki kształtują się także i w tych dobrach. Gospodarstwa te zwane “rezerwą pańską” miały na celu zaopatrywanie dworów w produkty rolne. Od późniejszych folwarków różniły się tylko tym, że nie produkowały towarów na rynek./

Na terenie dzisiejszej gminy Głuchów pierwsza wiadomość o takim prafolwarku pochodzi z przywileju lokacji wsi Janisławice z 1330 r., gdzie wy-stawca nadając sołtysowi 4 łany ziemi, również cztery łany rezerwuje dla siebie (nobis similiter quatuor reservatis)./

Przywileje wspominają o rzemiośle, które ma być organizowane w zakładanych wsiach, jednak są to dopiero plany na przyszłość. Poświadczone jest tylko istnienie młynów wodnych w Lniśnie (1341 r.) i w Miłochniewicach (1348 r.)

Do 1359 r. nie wspomniano o żadnym kościele funkcjonującym na terenie dzisiejszej gm. Głuchów. Brak zapisów o dziesięcinie, którą chłopi oddawali razem z czynszem arcybiskupowi gnieźnieńskiemu, nie pozwala na wyciągnięcie w tej mierze żadnych wniosków. Również sołtysi płacący dziesięcinę pieniężną mają w przywilejach mało precyzyjne określenie, aby ją oddawali temu proboszczowi do którego kościoła uczęszczają. Można z tego wnioskować, że albo kościołów jeszcze na tych terenach nie ma, albo sołtysi mieszkają poza swoimi wsiami ciągnąc tylko z sołectwa zyski, co było zresztą w średniowieczu częstą praktyką./

Na pewno funkcjonował już kościół przy prepozyturze benedyktynów w Jeżowie, ale wydaje się że funkcjonowały także kościoły lub kaplice w tych wsiach, w których w drugiej polowie XIV w. zaczną kształtować się parafie.

Generalnie można stwierdzić, że do 1359 r. sieć osadnicza na terenie południowej części dóbr łowickich była już ukształtowana w swych zasadniczych zrębach, chociaż większość terenów rolniczych stanowiła “wyspy” wśród rozległych lasów i borów.

W latach 1359-1511 w położeniu dóbr łowickich zaszły istotne zmiany zwłaszcza po 1370 r. W dniu 5 listopada tegoż roku zmarł król Polski Kazimierz Wielki i książę Ziemowit III zjednoczył w swym ręku wszystkie ziemie Mazowsza, stając się z lennego księcia niezależnym władcą. Poczuł się na tyle silny, aby podjąć niezależną politykę na wielu płaszczyznach, które nie wchodzą w zakres niniejszego opracowania. Wspomimy tylko o tych, które dotyczyły bezpośrednio omawianego terenu.

Przede wszystkim książę usiłował wzmocnić swoją władzę poprzez podkreślenie swej nadrzędności wobec feudałów ziemskich. Jednym z takich działań był przywilej wystawiony 17 maja 1359 r. w Skierniewicach, dla arcybiskupa gnieźn. Jarosława ze Skotnik. Książę potwierdza w nim co prawda władzę i prawa arcybiskupa do określonego obszaru zwanego kasztelanią łowicką, ale jednocześnie także swoją nadrzędną władzę suwerena tego terytorium, ustalając czynsz lenny w wysokości jednej grzywny złota, którą arcybiskup ma płacić corocznie do zamku w Sochaczewie./

Arcybiskup pewny poparcia króla rozpoczął pewne działania gospodarcze w kasztelanii łowickiej i polityczne na Mazowszu, toteż wkrótce doszło do konfliktów między nim, a ambitnym księciem. W 1374 r. szlachta mazowiecka z polecenia księcia najechała na dobra łowickie niszcząc cały szereg wsi w okolicach Skierniewic, paląc zabudowania, rabując dobytek chłopski i wysiedlając chłopów do dóbr książęcych. Wśród spustoszonych wsi wymieniono także wsie Borysław i Michowice./ Obłożony klątwą książę zrezygnował z dalszych działań i wynagrodził arcybiskupowi poniesione straty.

Nieporozumienia jednak trwały nadal i w czasie panowania następcy księcia Ziemowita III, jego syna Ziemowita IV. Zwłaszcza okazją do kolejnych najazdów była śmierć kolejnych arcybiskupów, po której książę zwykł był zajmować dobra łowickie jako pozbawione właściciela. Najazdy takie miały miejsce w 1379 r.,/ 1382 r. i 1413 r./ Dopiero w 1423 r. książę Ziemowit IV zobowiązał się oficjalnie nie najeżdżać włości arcybiskupich podczas wakansu na stolicy arcybiskupiej./

Z wydarzeń wielkiej wojny z Zakonem Krzyżackim w latach 1409-1410 należy wspomnieć jeszcze o przemarszu wielkiej armii polskiej pod Grunwald, w czasie którego rycerstwo obozowało 26 czerwca 1410 r. w Lubochni, w czasie dnia 27 czerwca wykonało przemarsz na trasie Lubochnia-Wysokienice. W Wyso-kienicach spędzono noc z 27 na 28 czerwca, aby następnego dnia wyruszyć do Samic koło Skierniewic./

Bardzo istotnym wydarzeniem dla zachodniego Mazowsza była śmierć ostatnich jego władców książąt Ziemowita VI (1 stycznia 1462 r.) i Władysława II (w nocy z 26 na 27 lutego 1462 r.)./ Stanowcza postawa króla Polski spowodowała wycofanie się wyprawy księżnej płockiej Katarzyny, która usiłowała zająć zamek w Rawie, opanowany przez królewskiego stronnika Jana Grota z Nowego miasta. Nie zwracając uwagi na działania innych pretendentów do opuszczonych ziem i opierając się na swoich zwolennikach, których miał na spornych terenach, król Kazimierz Jagiellończyk przybył 7 grudnia 1462 r. do Rawy, gdzie wystawił przywilej wcielający tę ziemię do Korony./ Prawa mieszkańców ziemi rawskiej zostały zrównane z Koroną. Aby ujednolicić ustrój administracyjny zajętych ziem mazowieckich, utworzono z ziemi rawskiej i gostynińskiej województwo rawskie ze stolicą w Rawie, do którego później przyłączono inkorporowaną ziemię sochaczewską./

Odtąd aż do II rozbioru Polski w 1793 roku położenie terenów dzisiejszej gm. Głuchów nie uległo zmianie i należała ona do województwa, ziemi i powiatu rawskiego (ziemia rawska po linii rzeki Rawki dzieliła się na dwa powiaty: rawski i bialski).

Przywilej księcia mazowieckiego Ziemowita III dla arcybiskupa gnieźnieńskiego Jarosława ze Skotnik, wystawiony w dworze arcybiskupa w Skierniewicach 17 maja 1359 r. określił dokładnie sieć osadnictwa i zasięg kasztelanii łowickiej, w tym także na interesującym nas terenie. Chociaż w teorii wymienia on wszystkie miejscowości istniejące w chwili wystawienia dokumentu, tym niemniej wymaga on pewnych korekt.

W dokumencie wspomniano o następujących miejscowościach:/ Gzów (Gsow), Janisławice (Ianislavicze), Reczul (Rethsul), Borysław (Borislaw), Iaro-sowa (?), Lnisno (Lnysno), Michowice (Mnychovicze), Jasień (Iasona), Skoczy-kłody (Stocziglodi), Wysokienice (Wyschokynycze), Złota (Slotha), Głuchów (Gluchowo), Miłochniewice (Milochnyevicze) i Białynin (Balinino).

Porównując te dane z wiadomościami z poprzedniego okresu, stwierdzimy że brak jest w nich wsi Byczki lokowanej w 1345 r., natomiast figuruje wieś Jarosowa, skądinąd nieznana. Można przyjąć, iż wieś Byczki pominięto przez przypadek, natomiast Jarosowa jest być może jakąś osadą lub przysiółkiem nie skomasowanym jeszcze z żadną większą wsią..

Późne średniowiecze nie przyniosło na omawianym terenie już takich zmian osadniczych jak poprzedni okres. Przede wszystkim istotną wiadomością jest fakt, że wśród wsi arcybiskupich na pewnego rodzaju półwyspie znajdują się włości szlacheckie. Z 1411 r. zachowała się wiadomość o istnieniu wsi szlacheckiej Prusy, zachowana w albumie studentów Akademii Krakowskiej, w której studiował pochodzący z tej wsi Maciej syn Pawła./ W przywileju dot. wsi Reczul z 1436 r. wspomniano natomiast, że role tej wsi ciągną się aż do granic “wsi szlacheckiej Celigów”./

W sprawach gospodarczych zachowała się wiadomość o nadaniu prawa niemieckiego dla starej wsi Lnisno, która zachowała prawo polskie aż do 1366 r., co być może wynikało z faktu, że znajdował się w niej dwór arcybiskupi i folwark i właściciele wsi nie byli zainteresowaniu w naruszaniu istniejącego tam stanu prawnego.

Przywilej ten znamy z regestru z 1511 r. toteż nie zachowały się wszystkie jego postanowienia. Sołectwo sprzedano Bogusławowi Komolesowi synowi Bienka z uposażeniem 10 łanów wolnych i prawem dziedziczenia przez legalnych następców. Pozostałe postanowienia przywileju są podobne jak w innych wsiach./

Nadano i potwierdzono sołectwa:

- w 1431 r. w Wysokienicach. Arcybiskup Wojciech nadaje sołectwo z uposażeniem 3 łanów ziemi, dla szlachcica Mikołaja z Żelichowa, marszałka swego dworu./

- w 1438 r. w Białyninie. Potwierdzenie sołectwa z uposażeniem 4 łanów, dla braci Bartłomieja i Maczka./

W przywilejach tych wydanych dla sołtysów obok obowiązku opłacania dziesięcin pojawia się także obowiązek służby dla arcybiskupa. W przypadku plebejów są to zwykle obowiązki transportowe, dla szlachty jest to służba zbrojna, konno, z kopią, mieczem i kuszą.

W 1477 r. arcybiskup Jakub z Sienna nadał także łan wolny w Janisławicach (bez sołectwa) swemu dworzaninowi, szlachcicowi Piotrowi Chwalczyńskiemu./ Zwykle na takich łanach osadzano własnych chłopów, którzy zgodnie z prawem feudalnym nie podlegali arcybiskupowi jako właścicielowi wsi, lecz posiadaczowi nadanej ziemi.

Niezależnie od ogólnych zasad prawa niemieckiego obowiązujących we wszystkich wsiach, chłopi poszczególnych miejscowości otrzymywali także szczegółowe instrukcje dotyczące powinności, zwane “ordynacjami”. W XV w. nie były one jeszcze powszechne, gdyż w 1511 r. w opisie dóbr spotkamy się przy wielu wsiach z brakiem wymiaru pańszczyzny (“robią, gdy im każą”), jednak w opisie wsi Byczki wyraźnie napisano, że w 1439 r. arcybiskup Wincenty Kot nadał już ordynację tamtejszym chłopom./

Wszystkie te powyższe wiadomości wskazują na powszechność prawa niemieckiego w gospodarce wsi na terenie dóbr łowickich. Porządkowano również granice kasztelanii łowickiej z dobrami szlacheckimi, gdzie musiało dochodzić do częstych sporów.

Pierwszy taki spór jest znany z 1400 r. i dotyczył granic wsi szlacheckiej Łochów, z wsiami arcybiskupimi Głuchów, Miłochniewice i Złota. Sędziowie ziemscy rawscy ustalili granicę na nurcie Rawki./ Granica ta nie była już później kwestionowana na co wskazuje jej potwierdzenie z 23 marca 1509 r./

Drugi znany spór graniczny również dotyczy Głuchowa i Miłochniewic z jednej strony, a wsi szlacheckich Naropnej i Woli Naropińskiej i został rozstrzygnięty 9 września 1426 r., a potwierdzono rozstrzygnięcie 23 października 1460 r./ Spory powyższe w obydwu przypadkach dotyczyły głównie prawa do wykorzystania wód rzeki Rawki.

Znaczenie poszczególnych miejscowości w średniowieczu zależało od ich położenia przy uczęszczanych szlakach komunikacyjnych, ale prestiż miejscowości głównie podnosiło istnienie kościoła. Wsie w których funkcjonowały kościoły były zwykle najruchliwsze i chętnie osiedlali się w nich rzemieślnicy licząc na lepszy zarobek, także w nich najlepiej prosperowały karczmy.

Na terenie obecnej gminy Głuchów najstarsze pewne wiadomości dotyczą kościoła w Janisławicach. W 1375 r. papież Grzegorz wydał bullę, w której nakazał usunięcie z tamtejszego kościoła parafialnego kleryka Filipa Debincza, którą to parafię ów zajął bezprawnie po śmierci poprzedniego proboszcza. Papież nakazuje go usunąć, ukarać i rozliczyć z dochodów które nieprawnie osiągnął./

Wynika z powyższego, iż kościół założono w tej wsi tuz po lokacji w 1330 r., kiedy wzniesiono pierwszy drewniany budynek kościelny. Parafia janisławicka mogła być utworzona na krótko przed 1375 r., gdyż sieć parafialna na tych terenach dopiero się wtedy kształtowała./ Pierwszy znany z imienia proboszcz janisławicki Mateusz z Wolbromia został osadzony na parafii przez arcybiskupa Zbigniewa Oleśnickiego, a więc w latach 1481-1493./

Pierwotny kościoł szybko podupadł i po upływie 150 lat zaszła konieczność jego przebudowy. Obecnie istniejący budynek kościoła wzniesiono około 1500 r.,/ i wg. W. Maleja jego fundatorem był arcybiskup Róża Boryszewski,/ natomiast M. Stefanowski uważa, że fundował go arcybiskup Fryderyk Jagiel-lończyk./ Pewne jest natomiast, że w czasie jego budowy proboszczem był Mateusz z Wolbromia.

Parafia w Białyninie powstała w XV w. i posiadała drewniany kościół, który przetrwał prawdopodobnie do lat dwudziestych XVI w. do czasów arcybiskupa Jana Łaskiego./ Pierwszym znanym z imienia proboszczem w Białyninie był Jakub ze Skierniewic, osadzony na parafii w czasach arcybiskupa Zbigniewa Oleśnickiego, a więc w latach 1481-1493./

Kościół w Głuchowie miał być wzmiankowany w latach 1419 i 1499, kiedy to arcybiskup Fryderyk wzniósł nowy budynek kościelny./

Parafię w Wysokienicach to samo opracowanie określa jako istniejącą już w 1347 r.,/ co jest nieporozumieniem. Z tego roku pochodzi wprawdzie z przywileju założenia wsi Skoczykłody, pierwsza przypadkowa wiadomość o istnieniu wsi Wysokienice, jednak ani słowem nie wspomniano o istnieniu w niej kościoła, gdyż sołtysowi nakazano oddawanie dziesięciny w tym kościele, gdzie słucha Mszy Świętej.

Generalnie można stwierdzić, że najprawdopodobniej kościoły w Białyninie, Głuchowie i Wysokienicach isniały już w XIV w, gdyż arcybiskupi dbali o to aby sieć parafialna była adekwatna do sieci osadniczej, natomiast parafie przy kościołach erygowano i określono ich granice w końcu XIV i na początku XV w. Spalenie archiwum archidiecezjalnego w Warszawie w 1944 r. nie pozwoli nam najprawdopodobniej nigdy ustalić bliższych szczegółów odnośnie tworzenia się sieci parafialnej na tych terenach.

Pewnym śladem istnienia i funkcjonowania kościołów parafialnych, przy których w XV i XVI w. dość prężnie funkcjonowały szkoły parafialne, jest dość długa lista studentów Akademii Krakowskiej pochodzących z tych terenów, W latach 1400-1511 z obszaru dzisiejszej gm. Głuchów studiowali następujący studenci:/

1. 1400 r. Złota. Mikołaj s. Pakosza,.

2. 1402 r. Byczki. Paweł s. Andrzeja.

3. 1406 r. Janisławice. Stanisław s. Tomasza.

4. 1411 r. Prusy. Maciej s. Pawła.

5. 1414 r. Złota. Mikołaj s. Mirosława.

6. 1421 r. Janisławice. Bartłomiej s. Piotra.

7. 1434 r. Głuchów. Jan s. Piotra.

8. 1436 r. Głuchów. Jan s. Wysza

9. 1440 r. Głuchów. Maciej s. Stanisława.

10. 1462 r. Złota. Maciej s. Jana

11. 1473 r. Głuchów. Andrzej s. Piotra.

12. 1489 r. Głuchów. Jan s. Pawła.

13. 1510 r. Złota. Stanisław s. Wojciecha.

Biorąc pod uwagę ówczesne możliwości komunikacyjne można wyciągnąć wniosek, że wszyscy oni musieli zdobyć początki wykształcenia na miejscu w pobliżu wsi w których zamieszkali, a więc w miejscowych szkołach parafialnych.

W 1511 r. sporządzono dokładny opis dóbr arcybiskupstwa gnieźnieńskiego. Jego wykonawcą z polecenia arcybiskupa Jana Łaskiego był kanonik gnieźnieński Klemens Busieński, ekonom kapituły. Jest to pierwszy zbiór wiedzy o stanie gospodarczym wsi kościelnych, a tym istotniejsze dla obszaru dzisiejszej gm. Głuchów, że obejmuje ponad 90 % jej obszaru.

Wszystkie wsie w dobrach łowickich arcybiskupstwa gnieźnieńskiego położone w ziemi rawskiej, wg. danych z rejestrów podatkowych z XVI w. były zaliczane do klucza skierniewickiego (clavis Squiernieviczensis)./ Z opisu z 1511 r. wynika jednak, że dla potrzeb gospodarczych tereny te były dzielone na trzy jednostki gospodarcze: klucz (clavis) skierniewicki, oraz prokuracje wiejskie (procuratia villarum) Słupia i Michowice.

W porównaniu do późniejszej gm. Głuchów w jej pierwotnych granicach z lat 1879-1954, prokuracja michowicka z 1511 r. nie obejmowała tylko terenu wsi Gzów należącej wtedy do prokuracji słupskiej oraz wsi Celigów, Prusy i wymienionej wtedy pierwszy raz wsi Gostynki,/ leżących w dobrach szla-checkich w parafii Wysokienice.

Stan tych wsi przedstawiał się następująco:

1. Białynin: Wieś ma 22 łany chłopskie, wszystkie w uprawie i 4 łany wójtowskie. Z łanu płacą po 60 gr czynszu rocznie, w czym wliczona jest dziesięcina dla arcybiskupa. Porębu nie płacą, lecz z działu dają po 5 korcy owsa. Wieprzowego raz do roku cała wieś daje wspólnie pół grzywny.

Dają daniny w postaci kogutów, kur i jaj jak inne wsie oraz owies sepowy po 5 korcy z działu. Pańszczyzny odrabiają po jednym dniu tygodniowo i dodatkowo 6 dni w żniwa pomiędzy św. Małgorzatą (13 VII) i ś.w Bartłomiejem.

Karczmy są dwie w Borysławiu i jedna w Reczulu, płacą po fertonie czynszu z porębem łacznie. Zagrodników jest 5 i płacą po 1 ½ gr./

3. Byczki: Wieś ma 26 łanów chłopskich, wszystkie w uprawie. Karczmy we wsi są cztery i płacą po festonie, wliczając w to czynsz i poręb.

Szczegółowy wykaz czynszów, danin i innych powinności określony został w ordynacji wydanej chłopom przez arcybiskupa Wincentego Kota w 1439 r. W zamian za podwyższony czynsz z łanu do 70 gr. i osep 15 korcy zboża z łanu, zostali zwolnieni od pozostałych powinności i danin, z wyjątkiem uprawiania określonego obszaru gruntu w folwarku w Lniśnie i przewozów dla dworu arcybiskupiego do Skierniewic./

Karczem we wsi jest pięć, płacą po 9 gr czynszu i 3 gr porębu. Zagrodników jest 6 i płacą razem czynszu 17 ½ gr.

Jest we wsi folwark na dwa pola i kawał dobrej łąki dworskiej. Nie jest określony jego obszar, jednak na większym polu wysiewają 100 korcy, a na mniejszym 40 żyta./

Karczmy są cztery, które płacą czynsz i poręb w takiej wysokości jak w sąsiednich wsiach. Zagrodników jest 25.

Jest we wsi młyn o jednym kole, na który młynarz nie ma przywileju. Płaci czynszu 2 grzywny rocznie i jeden ferton dla starosty skierniewickiego. Nie ma wydzielonej ziemi, tylko łąkę./

Karczma w tej wsi jest jedna i płaci 9 gr czynszu i 3 gr porębu. Zagrodników w tej wsi nie ma.

Jest we wsi młyn zwany “Luca” na który młynarz nie ma przywileju. Płaci 2 grzywny czynszu dla arcybiskupa i ferton dla starosty skierniewickiego./

Jest młyn wodny o 1 kole, w nim młynarz Szymon Grochala, płaci 3 grzywny czynszu rocznie. Przywileju nie posiada.

Jest przy wsi folwark z łąką o obszarze 20 łanów. Pracują na tym folwarku chłopi ze wszystkich wsi prokuracji michowickiej./

11. Reczul: Wieś opisana razem z wsią Borysław, gdyż niektórzy chłopi mają domy w Reczulu, a grunty w Borysławiu. We wsi jest jeden łan wolny.

W opisie wymieniono (chyba pomyłkowo) młyn “Luca” który już był opisany we wsi Janisławice./

12. Skoczykłody: Wieś ma 5 łanów i 2 działy ziemi chłopskiej. Z łanu płacą czynszu po 90 gr w dwóch ratach na św. Jana i na św. Marcina. Powinności mają ustalone ordynacją, jednak nie określono kto i kiedy ją nadał. Poza czynszem są obowiązani do uprawy określonego obszaru gruntu na folwarku w Michowicach oraz wykosić tam łąkę.

Karczmy są dwie i płacą czynsz i poręb w takiej wysokości jak w innych wsiach. Zagrodników we wsi nie ma./

13. Wysokienice: Wieś ma 22 łany i 1 kwartę gruntu chłopskiego, wszystkie w uprawie. Z łanu płacą czynszu po 45 gr i 9 gr porębu. We wsi jest 6 karczem i 1 łan wolny, na który nie okazano przywileju./

/* - wieś należąca w tym czasie do prokuracji wiejskiej Słupia.

[obszar gruntów chłopskich w łanach, działach i kwartach. Łan = 3 działy,

dział = 4 kwarty]

Źródło: UVG, s. 167-186.

Sołectwa będą w drugiej połowie XVI w. będą stanowić oddzielny problem. Już w 1511 r. z opisu Gzowa wynika, że tamtejsze sołectwo mające 4 łany, zostało podzielone pomiędzy czterech potomków poprzedniego sołtysa. Z reguły w takich przypadkach wkraczała administracja dóbr łowickich i wychodząc ze słusznego założenia, że sołectwo na tak rozdrobnionych gruntach nie będzie mogło wypełniać swych powinności, ponownie je komasowała w jednym ręku, a pozostałym zainteresowanym proponując aby “uczynili się kmieciami”, jak to miało miejsce w niedalekich Lipcach w 1517 r./ Większość wójtostw w dobrach łowickich zlikwidowano w czasach arcybiskupa Jakuba Uchańskiego (1562-1581 r.), kiedy szlachta zażądała aby wójtowie z dóbr kościelnych stawali do służby wojskowej na równi z wójtami szlacheckimi. Typowym przykładem takiego działania był Białynin, gdzie już w 1567 r. odnotowano, iż 4 łany wójtowskie zostały obrócone na folwak./

Istniały w prokuracji 3 folwarki, z których folwark w Lniśnie o powierzchni 20 łanów dorównywał wielkością dużej wsi. Folwark w Głuchowie, chociaż nie podano jego obszaru, był chyba niewiele mniejszy, skoro na obydwu jego polach wysiewano 140 korcy żyta. Folwark w Michowicach mógł dorównywać wielkością głuchowskiemu, skoro wyznaczano na nim do obróbki grunty dla chłopów z innych wsi.

Większość wsi miała dobrze zorganizowaną gospodarkę, wszystkie grunty z wyjątkiem 3 działów w Janisławicach, znajdowały się w uprawie. Nawet jednak opuszczone grunty w Janisławicach nie leżały odłogiem, lecz były uprawiane przez dwór. Tylko jedna wieś Michowice pozostawała jeszcze na prawie polskim./ Zaznaczyć trzeba jednak, że obraz gospodarki terenów obecnej gm. Głuchów nie jest pełny, gdyz brak jest danych o trzech wsiach szlacheckich.

Obszar uprawianej ziemi nie był jednak stały. Z jednej strony karczowano nadal lasy i zarośla aby powiększyć obszar gruntów ornych, czego klasycznym przykładem jest wieś Wysokienice. Chłopi wykarczowali tutaj duży obszar zarośli i borowin położonych pomiędzy tą wsią, a wsią Miłochniewice i tak dalece powiększyli obszar swych gospodarstw, że zwróciło to uwagę lustratorów. W 1511 r. zapisali oni, że łany w tej wsi są o wiele za długie i za szerokie w stosunku do innych wsi./ Z drugiej strony trwał proces odwrotny. W poszczególnych wsiach pojawiały się tzw. “pustki”, czyli grunty nie uprawiane, leżące odłogiem. Wynikało to z klęsk elementarnych (wojny, zarazy, nieurodzaje), jak i z wzrastającego ucisku feudalnego. Chłopi niekiedy nie mogąc podołać powinnościom porzucali swoje gospodarstwa./

Na tej podstawie możemy stwierdzić, że większe “pustki” gruntowe zaczną się pojawiać na tym terenie dopiero w drugiej połowie XVI i pierwszej połowie XVII w. Problem pustek pogłębił się jeszcze od lat dwudziestych XVII w. i areał gruntów rolnych ulegał powolnemu obniżeniu, co było wynikiem początków kryzysu gospodarczego i spadku cen na zboże.

Pełny wykaz gruntów znajdujących się w uprawie na terenie całej obecnej gm. Głuchów zachował się z rejestru podatkowego z 1579 r. (Tab. nr 2). Jeśli weźmiemy pod uwagę tylko areał z 14 wsi kościelnych dla których dla porównania dysponujemy danymi z 1511 r., to okazuje się, że w przeciągu 68 lat obszar gruntów uprawnych spadł z 211 5/12 łanu, do 198 1/3 łanu, czyli około 6,6 %. Można więc stwierdzić, że rolnictwo na tych terenach w drugiej połowie XVI w. szczyt rozwoju miało już za sobą. Sytuacja na terenie prokuracji michowickiej była nieco gorsza niż w prokuracji słupskiej, gdzie też zanotowano spadek, jednak nie był on tak duży.

Tabela Nr 2.

Obszar gruntów uprawianych w 1579 r.

na terenie późniejszej gm. Głuchów.

Źródło: Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym opisana przez Adolfa Pawińskiego, “Źródła Dziejowe”, t. XVI, Mazowsze, t. V, s. 166-190.

Źródło: UVG, s. 678-686.

Powyższe powinności dotyczą chłopów-rolników na gospodarstwach od ¼ do ½, rzadziej do 1 łanu. Była jednak we wsiach grupa zagrodników (ortulani) i komorników (inquilini).

Najpełniejsze dane o liczbie zagrodników i komorników pochodzą z 1579 r./

wieś zagrodników komorników

__________________________________________________

Prusy 1 -

Celigów 3 1

Gzów 1 -

Białynin 3 -

Janisławice - 2

Wysokienice 2 -

__________________________________________________

razem 9 3

Rzemiosło wiejskie mimo iż nie miało przeszkód w rozwoju, było reprezentowane tylko przez młynarzy, kowali, rzeźników i szewców. Młyny na terenie prokuracji michowickiej funkcjonowały tylko 3 (Gzów, Janisławice i Borysław), wszystkie były niewielkie, miały po jednym kole i przynosiły łączny dochód 7 grzywien, a więc tyle co mała wieś. Zastanawiać może fakt, że wszystkie one funkcjonowały na rzece Łupi, natomiast brak jest wiadomości o młynach na rzece Rawce, większej i dogodniejszej do założenia młynów z uwagi na większy zasób wody, jednak leżącej na granicy dóbr.

Liczbę rzemieślników wiejskich znamy z wykazu podatkowego z 1579 r./

wieś rzeźników innych rzemieślników

___________________________________________________

Białynin 1 4

Lnisno 1 2

Janisławice - 1

Byczki - 3

Wysokienice 1 5

___________________________________________________

razem 3 14

Należy zaznaczyć, że liczba rzemieślników (poza młynarzami) była bardzo płynna i czynsze jakie od nich wpływały nie miały większego znaczenia gospodarczego.

Handel lokalny prowadziły karczmy wiejkie, których liczba zmianiała się w zależności od potrzeb. W 1511 r. na terenie późniejszej gm. Głuchów funkcjonowało 39 karczem (brak karczmy tylko w Reczulu). Najwięcej karczem było we wsiach kościelnych (Wysokienice 6, Głuchów 5, Białynin 4), a tylko Janisławice z 1 karczmą odstępują od tej reguły. W 1531 r. karczem było 31, a więc jest tendencja do spadku ich liczby. Tylko w Janisławicach liczba karczem wzrosła z 1 do 2./

Wsie prokuracji michowickiej w zależności od ich położenia znajdowały się w zasięgu trzech targowisk, w Jeżowie, Skierniewicach i Rawie i chłopi tam mogli sprzedawać swoje zboże i inne płody rolne i nabywać odzież, czy potrzebne sprzęty gospodarskie.

Na terenie prokuracji michowickiej znajdowały się cztery kościoły stanowiące siedziby parafii obejmujących wszystkie wsie prokuracji z wyjątkiem wsi Byczki należącej do parafii Godzianów, ale także szereg sąsiednich wsi szlacheckich. Stan tych parafii około 1520 r. przedstawiał się następująco:

1. Białynin:

Kościół parafialny pod wezw. Św. Wawrzyńca, proboszczem jest Jakub ze Skierniewic, ma on do pomocy wikariusza i sługę kościelnego, których utrzymuje ze swych dochodów. Do parafii należy wieś kościelna Białynin i dwie małe wsie szlacheckie Jankowice i Gutkowice.

W opisie parafii nie wspomniano nic o budynku kościoła z czego należy wnioskować, że był on drewniany. Nie ma również żadnych wiadomości o szkole parafialnej.

Na uposażenie probostwa składały się: plac obok kościoła na plebanię z ogrodem i budynkami gospodarczymi niewielkiego folwarczku proboszczowskiego, naprzeciw drugi plac na budynek dla wikariusza i sługi kościelnego. Dalej przy drodze do Jeżowa plac proboszczowski, na nim drugi ogród i karczma.

Między gruntami chłopskimi wsi znajdowała się rola proboszcza, jedno pole w kierunku na Głuchów, drugie na Jankowice, trzecie na Jeżów. W polu skierowanym ku Jankowicom wśród łąki znajdowała się sadzawka rybna i także kawałek lasu.

Około 1521 r. w Białyninie wzniesiono nowy budynek kościelny, którego budowę rozpoczęto najprawdopodobniej jeszcze w czasach arcybiskupa Andrzeja Róży Boryszewskiego, a ukończono w czasach Jana Łaskiego. Kościół białyniński, podobnie jak wcześniej wzniesiony kościół w Janisławicach, zostały zaliczone do odmiany mazowieckiej, charakteryzujące się trójnawowym korpusem, w którym boczne nawy są oddzielone od nawy głównej, słupami, a prezbiterium jest tej samej szerokości, co nawa główna./

2. Głuchów:

Kościół parafialny, drewniany, pod wezwaniem św. Wacława, proboszczem jest Maciej ze Stachlewa. Proboszcz ma do pomocy wikariusza i sługę kościelnego, których utrzymuje z własnych dochodów.

Do parafii należą tylko dwie wsie: Głuchów i Miłochniewice.

Na uposażenie proboszcza składają się: w Głuchowie plac pod plebanię z ogrodem i zabudowaniami gospodarczymi folwarczku. Ma też proboszcz 4 zagrodników, którzy płacą mu czynsz po 1 fertonie.. W polu ma cztery działy ziemi w kierunku na południe od budynków kościoła i plebanii, a przy tych działach także kawałek lasu o długości takiej jak pole orne. Ma też w polu w kierunku na Miłochniewice trzy działy ziemi, a w kierunku na Łochów kawałek lasu. Także we wsi Prusy ma dział ziemi pomiędzy rolami chłopów Kołowrotnego i Porola.

Proboszcz pobiera też dziesięciny z niektórych wsi w parafii Żelechlin: z Naropnej - z części pola od strony Łochowa, z Radwanki i Woli Naropińskiej - ze wszystkich ról zarówno dworskich, jak i chłopskich, z Łochowa - z ról chłopskich i z Czechowic - z części ról./

3. Janisławice:

Kościół parafialny pod wezwaniem św. Małgorzaty, drewniany, proboszczem jest Maciej z Wolbromia. Proboszcz ma do pomocy wikariusza i sługę kościelnego, których utrzymuje z własnych dochodów.

Do parafii należą wsie: Janisławice, Lnisno, Borysław, Reczul i Gzów.

Na uposażenie proboszcza składa się plac pod plebanię z ogrodem i zabudowaniami gospodarczymi folwarczku i drugi plac pod budynek dla wikariusza i sługi kościelnego, leżący pomiędzy placem proboszcza, a cmentarzem. Pole między gruntami chłopskimi w dwóch rolach, jedna w kierunku na Borysław, druga na Lnisno. We wsi Janisławice proboszcz ma też niewielką łąkę, z której może zebrać trzy wozy siana.

Bierze dziesięcinę z łanów sołeckich i łanu wolnego w Janisławicach, podobnie jak z pozostałych wójtostw w Gzowie, Lniśnie i Borysławiu (z tych wsi dziesięcinę od chłopów ma arcybiskup wliczoną w czynsz) oraz z wójtostwa w Reczulu (z tej wsi bierze dziesięcinę proboszcz z Godzianowa). Od chłopów z tych wsi proboszcz bierze meszne i kolędę po 1 gr z domu. Podobnie po 1 gr kolędy proboszcz bierze z 3 młynów na terenie parafii. Poza parafią proboszczowi należy się dziesięcina snopowa ze wsi Michowice w par. Wysokienice./

4. Wysokienice:

Kościól parafialny pod wezwaniem św. Marcina, drewniany, proboszczem jest kanonik kaliski Wawrzyniec, który w parafii utrzymuje swego kapelana i sługę kościelnego.

Do parafii należą wsie Wysokienice, Skoczykłody, Jasień, Złota i Michowice oraz wsie szlacheckie Celigów, Gostynki, Prusy, Wilkowice i Wojska.

Na uposażenie proboszcza składa się plac pod plebanię i ogród, drugi plac pod dom dla wikariusza i sługi kościelnego, a także sześć innych placów na których ma osadzonych zagrodników i karczmę. Na polu ma pewien obszar gruntów z sadzawką rybną, łąką i lasem, ciągnący się aż do gruntów wsi Miłochniewice.

W Wysokienicach gdzie chłopi mają dziesięcinę wliczoną w czynsz dla arcybiskupa, pobiera od chłopów tylko meszne po korcu żyta i korcu owsa z łanu, a od wójta zamiast dziesięciny 18 gr. Z Prus i Celigowa proboszcz z gruntów dworskich bierze dziesięcinę snopową, natomiast od chłopów kolędę po 1 gr z łanu. Z Gostynek, gdzie nie ma łanów chłopskich tylko dworskie, proboszczowi należy się dziesięcina ze wszystkich ról. W Jasieniu, Złotej i Skoczykłodach chłopi także dają proboszczowi tylko meszne, a wójtowie dziesięcinę pieniężną, natomiast z Michowic, Wilkowic i Wojskiej proboszcz pobiera tylko kolędę. Poza parafią proboszczowi należą się dziesięciny ze wsi Byszewice w par. Rawa, jednak co drugi rok, na przemian z proboszczem z Białej./

Przy kościołach parafialnych w XVI i pierwszej połowie XVII w. funkcjonowały szkoły, gdyż w Akademii Krakowskiej nadal pojawiają się studenci z terenów prokuracji michowickiej. W latach 1521-1589 odnotowano tam trzech studentów z Głuchowa i po jednym ze Skoczykłód, Prus, Białynina i Wysokienic./ Być może studenci z tych terenów dalej studiowali w Krakowie, lecz zmiana systemu zapisów w albumach uczelni, gdzie pomijano dokładniejsze określenie miejsca zamieszkania, uniemożliwia ich identyfikację.

Wojny ze Szwecja w latach 1655-1657 spowodowały znaczne zniszczenie miast i wsi na Mazowszu i wprowadziły trwałe ślady w późniejszym rozwoju gospodarczym tych regionów. Wprawdzie pierwszy pełny opis dóbr klucza michowickiego (nazwa klucz zamiast prokuracji pojawia się już w pierwszej połowie XVII w.) jaki sporządzono po tych wojnach, pochodzi dopiero z 1685 r., jednak o zniszczeniach wojennych można wnioskować na podstawie innych przesłanek.

Dalsze zniszczenia tych terenów przyniosły działania związane z rokoszem Lubomirskiego. Tereny klucza michowickiego znalazły się pomiędzy wojskami królewskimi rozlokowanymi w okolicach Rawy, a wojskami rokoszan stacjonującymi w woj. łęczyckim w okolicy Brzezin. Obydwie strony dokonywały wypadów w stronę przeciwnika korzystając z drogi przez Głuchów, Białynin i Jeżów, a ludność zamieszkałą na tych terenach traktowały jak w kraju nieprzyjacielskim. Porównanie wysokości podatku pogłównego płaconego w latach 1662, 1673 i 1676 przez poszczególne wsie, wskazuje iż spadek liczby ludności we wsiach w pasie pomiędzy Rawą i Brzezinami po 1662 r. był najwyższy w woj. rawskim./ Wynika z powyższego, iż szkody spowodowane przez wojnę domową były większe niż w czasie wojny ze Szwecją.

Obszar klucza michowickiego w latach 1655-1793 do II rozbioru Polski praktycznie nie uległ zmianie, chociaż niekiedy w opisach, wsie klucza słupskiego i michowickiego podawano łącznie jako klucz michowicki.

Pewien obraz stanu ludności na terenie dzisiejszej gminy Głuchów dają wykazy podatku pogłównego z lat 1662-1676 (tab. nr 4). Jak wynika z tych danych najniższy stan ludności (wysokość podatku zależała od liczby mieszkańców) na tych terenach był pomiędzy 1662 a 1673 r., a do 1676 r. liczba ludności już zaczęła wzrastać.

Tabela Nr 4.

Wysokość podatku pogłównego płaconego w latach 1662-1676

przez wsie późniejszej gminy Głuchów.

4. Głuchów 7 ⅔ 16

5. Gzów 19 12 ⅓

6. Janisławice 8 11

7. Jasień 5 ⅓ 4 ⅔

8. Lnisno 14 12

9. Michowice 7 ½ 3

10. Miłochniewice 5 6 ⅓

Z powyższych danych wynika więc, że w większości wsi ponad 50 % gruntów leżało odłogiem. Dodatkowym problemem był brak zwierząt pociągowych do orki w dużej części gospodarstw.

Po pewnym okresie stabilizacji w ostatnich latach XVII w., początek XVIII stulecia okazał się dla zachodniego Mazowsza tragiczny. Wojna północna i bezkarne przemarsze obcych wojsk w latach 1700-1717, mimo iż oficjalnie Polska w wojnie udziału nie brała, spowodowały spustoszenie inwentarza chłopskiego i folwarcznego. Dodatkowo pogorszyła sytuację epidemia z lat 1708-1711. Ludność kryła się po lasach, całkowicie wyludniły się Skierniewice, a w tamtejszej parafii przez okres kilku lat nie prowadzono nawet ksiąg urodzeń. W niektórych wsiach wymarły całe rodziny.

Spis ludności do podatku pogłównego ziemi rawskiej z 3 kwietnia 1713 r. dostarczyłby na pewno bardzo ciekawych danych odnośnie stanu ludności, jednak dla interesującego nas terenu dane są zbyt ogólnikowe, gdyż dane dla klucza michowickiego podano dla wszystkich wsi łącznie, określając liczbę mieszkańców na 834 osoby, w tym 423 mężczyzn i 411 kobiet. Liczba ta niewiele nam jednak wyjaśnia, gdyż tym razem do klucza michowickiego zaliczono również wsie dawnego partykularza słupskiego. /

Opis dóbr łowickich z 1739 r. został przeprowadzony w czasie, gdy najgorsze już minęło, a mimo to przedstawia sytuację bardzo tragiczną, gdyż w kluczu michowickim ziemia nie uprawiana stanowi 72,1 %./ (tab. nr 5) Pogłowie zwierząt hodowlanych w stosunku do 1685 r. również znacznie spadło (tab. nr 6).

Tabela Nr 5.

Stan gospodarczy niektórych wsi klucza michowickiego

w 1739 r.

Źródło: AAGN, Inwent., Inwentarz Xięstwa Łowickiego przez ks. Józefa Bratkow-skiego kan. gnieźnieńskiego i krakowskiego spisany...1739, sgn. B-149, passim.

Z powyższych danych wynika (pomijając 3 wsie dla których brak jest danych), że obszar gruntów uprawnych w latach 1739-1795 wzrósł o około 71,6 %, chociaż nadal nie stanowił nawet połowy areału z połowy XVI w.

Źródło: AAGN, Inwent., sgn. B-150; Inventarium Ducatus Lovicensis per Antonium Mathiam a Bogusławice Sierakowski conscriptum..1767, sgn. B-153; Inventarium Ducatus Lovicensis per me Theodoprem Gabrielem de Siemienice Siemieński conscriptum...1777, sgn. B-154; Inventarium Ducatus Lovicensis per me Josephum Gembarth conscriptum...1795, sgn. B-158.

Poziom zagospodarowania folwarków w 1795 r. był dość dobry, wysiewano głównie żyto, jęczmień i owies (tab. nr 9).

Upadek rządów pruskich przyniósł zmianę w położeniu terenów klucza michowickiego. Tereny te należące dawniej do króla pruskiego cesarz Napoleon I potraktował jak swoje własne i nadał je swojemu marszałkowi Ludwikowi Davoutowi./

Istotną zmianą administracyjną był podział terenu na gminy wprowadzony w 1809 r. Według założeń gminy po powiatach miały być najniższym ogniwem podziału administracyjnego terenu i miały zastąpić dawny podział na parafie wykorzystywany zwłaszcza przy poborze podatków.

Administracja miała być trzystopniowa. Na czele departamentu stał prefekt, powiatami kierowali podprefekci, a najniższy szczebel mieli stanowić burmistrzowie w miastach i wójtowie na wsi. Wszyscy funkcjonariusze administracji nawet do szczebla wójta byli mianowani przez Ministra Spraw Wewnętrznych.

Gminy zostały utworzone niewłaściwie. Były zbyt małe i mogły się składać nawet z jednej miejscowości, a jedynym warunkiem było tylko to, że musiały mieć co najmniej 10 domów. Wójtami mianowano z reguły dziedziców poszczególnych miejscowości./

O początkach sieci gminnej na terenie obecnej gm. Głuchów można powiedzieć niewiele. Trudno nawet precyzyjnie określić od kiedy klucz michowicki zaczęto nazywać głuchowskim. Nazwę ekonomii głuchowskiej spotykamy w edykcie cara Mikołaja I z 24 lipca 1829 r., w nadaniu dóbr łowickich Wielkiemu Księciu Konstantemu/ Brak dokumentów gminnych z lat 1807-1867 nie pozwoli też określić w których wsiach początkowo istniały gminy, których sieć w latach 1816-1867 była ciągle zmieniana. Na pewno jednak pierwotnie istniały co najmniej trzy gminy: w Głuchowie, Prusach i Celigowie, gdyż 16 marca 1859 r. zlikwidowano gminy w Celigowie i Prusach, pozostawiono natomiast gminę w Głuchowie./

Brak akt gminnych z lat 1809-1864 powoduje, że w dalszych rozważaniach można opierać się tylko na szczątkowych danych urzędowych zachowanych w aktach władz gubernialnych i opracowywanych tabelach statystycznych. Część danych z akt zniszczonych w czasie II wojny światowej znalazło odbicie w “Słowniku historyczno-geograficznym księstwa łowickiego” wydanym przez J. Warężaka.

Ludność w ekonomii głuchowskiej w latach znacznie wzrosła, mimo epidemii w 1827 r. i w początku lat pięćdziesiątych XIX w. Dla parafii janisławickiej dysponujemy pełnymi danymi dot. ruchu naturalnego ludności, z których wynika iż epidemia z 1827 r. chociaż miała też wpływ na stan ludności powodując trzykrotny spadek przyrostu naturalnego, to ujemne saldo ruchu naturalnego ludności miało tam miejsce tylko w latach 1846-1850 i 1851-1854. (tab. nr 11)

Tabela Nr 11.

Ruch naturalny ludności w parafii Janisławice

w latach 1809-1854.

W 1864 r. ukaz carski o uwłaszczeniu chłopów z 2 marca/ zakończył okres feudalny na wsi. Na własność włościan przeszły grunty znajdujące się w ich posiadaniu oraz zostali oni z dniem 15 kwietnia tegoż roku zwolnieni od powinności na rzecz dziedziców, w zamian za podatek gruntowy. Na terenie gminy Głuchów ukaz ten dotyczył już tylko chłopów we wsiach szlacheckich Celigów, Prusy i Gostynki, gdyż pozostałe wsie należące do dóbr carskich zostały uwłaszczone już wcześniej.

Na okres kilkudziesięciu lat ukształtowano na wsi nowe stosunki własnościowe, jednak reforma nie załatwiła wszystkich spraw pozostawiając korzystanie w części gruntów dworskich, zwłaszcza pastwisk i lasów, przez chłopów. Sprawy tych tzw. serwitutów czyli służebności stały się kością niezgody pomiędzy wsią i dworem. Do 1918 r. na terenie gm. Głuchów serwituty pozostały w dwóch wsiach Złota i Miłochniewice, były to serwituty pastwiskowe, pozwalające 167 gospodarstwom z tych wsi na korzystanie z pastwisk w lasach należących do księstwa łowickiego./

Z zachowanych akt hipotecznych wiadomo, że w dobrach Prusy przy uwłaszczeniu chłopów w 1864 r., tylko trzem z nich przysługiwały serwituty pastwiskowe (mogli wypasać łącznie 7 szt. bydła na pastwisach dworskich) oraz leśne (zbieranie suchego drewna na opał)./

Uwłaszczenie chłopów w 1864 r. było wstępem do reformy administracji. Reforma podziału administracyjnego przeprowadzona w 1867 r. spowodowała podział powiatu rawskiego na pow. rawski i skierniewicki, który objął 8 gmin, a w tym i gminę Głuchów. Do 1954 r. położenie administracyjne gminy Głuchów ani jej granice nie uległy żadnym zmianom

Od 1864 r. wójtowie byli wybierani przez przedstawicieli poszczególnych gromad wchodzących w skład gminy. Zamiast dotychczasowych nominalnych wójtów właścicieli ziemskich i ich zastępców - opłacanych oficjalistów pełniących obowiązki wójtów, pojawili się wójtowie chłopi. Jedynymi ogranicznikami w objęciu tego stanowiska były:

- obowiązek stałego zamieszkiwania na terenie gminy, w której kandydowało się na stanowisko wójta,

- umiejętność czytania i pisania,

- posiadanie co najmniej 6 mórg ziemi,

- ukończone 25 lat wieku,

- niekaralność.

W myśl tych przepisów, w gm. Głuchów gdzie większość gospodarstw przekraczała 10 morgów, na stanowisko wójta mogła być wybrana większość gospodarzy.

We wsiach wchodzących w skład gminy bieżący zarząd sprawowali sołtysi, , a najwyższą władzą było zebranie gromadzkie, w którym głos mieli tylko mężczyźni, gospodarze, mający gospodarstwa co najmniej 3 morgowe.

Z uwagi na to, iż akta gminy Głuchów z lat 1864-1918 uległy zniszczeniu, dane dotyczące władz gminnych zachowały się tylko w wykazach urzędowych. I tak:/

-1874 r. - wójt Jan Rochalski - ławnicy:Franciszek Klimek i Stanisław Gruchała

-1890 r. - wójt Marcin Rochalski - pisarz Jan Gałajewski.

-1894 r. - wójt Jan Rochalski - pisarz Józef Dackiewicz.

-1913 r. - wójt Romuald Bieliński - pisarz Teodor Karpeta.

Pierwsze dane o liczbie ludności w poszczególnych wsiach wchodzących w skład gm. Głuchów pochodzą z 1874 r./

- Białynin - 528 mieszk.

- Borysław - 238 “

- Byczki - 423 “

- Celigów - 170 “

- Gostynki - 21 “

- Głuchów - 548 “

- Gzów - 280 “

- Janisławice - 184 “

- Jasień - 182 “

- Kochanów - 434 “

- Lnisno - 403 “

- Michowice - 374 “

- Miłochniewice - 360 “

- Prusy - 254 “

- Reczul - 110 “

- Skoczykłody - 218 “

- Wysokienice - 552 “

- Złota - 840 “

Nie jest również wyjaśniona sprawa wsi Witoldów, co do której nie wiemy nawet kiedy powstała. Wiadomo tylko, że w 1897 r. przeprowadzono w niej komasację gruntów./

Dokładniejsze dane co do ludności gminy Głuchów pochodzą dopiero z lata 1890-1912 (tab. nr 15).

Tabela Nr 21.

Gospodarstwa chłopskie na nadzielonej ziemi w gm. Głuchów

w 1904 r. (w dziesięcinach)

Należy wspomnieć również o grupie ludności bezrolnej żyjącej we wsiach. W stosunku do innych gmin w guberni warszawskiej, w gm. Głuchów grupa ta nie była liczna i w 1897 r. wynosiła 88 rodzin liczących 385 osób. Poszczególne grupy tej ludności przedstawiały się następująco:/

- robotnicy folwarczni 28 rodzin 118 osób

- chłopi, robotnicy 3 “ 16 “

- wyrobnicy 42 “ 172 “

- rzemieślnicy 10 “ 52 “

- handlarze 1 “ 8 “

- inni 4 “ 19 “

W uprawie ziemi należy podkreślić poprawę struktury upraw poprzez komasację ziemi. Od lat 1894-1896 w związku ze spadkiem opłacalności uprawy zbóż, coraz więcej gruntów przeznaczano pod uprawę ziemniaków.

W gospodarstwach coraz częściej zaczęto stosować trójpolówkę bez-ugorową, rolnicy interesowali się zastosowaniem nawozów sztucznych, wzrosło również zastosowanie nawozów zielonych.

Znacze zmiany zaszły w hodowli zwłaszcza widoczne na przełomie XIX i XX wieku. Od 1899 do 1907 r. w gm. Głuchów w gospodarstwach chłopskich spadła nieznacznie liczba koni z 1.382 do 1.325 sztuk (4,1 %), natomiast w gospodarstwach ziemiańskich spadek ten był znaczniejszy i wyniósł 21,6 % (z 231 do 181 sztuk).

W hodowli bydła nastąpił znaczny wzrost, który wynosił odpowiednio w gospodarstwach chłopskich 21,1 % z 3.317 do 4.016 sztuk), a w gospodarstwach ziemiańskich 15,4 % (z 312 do 360 sztuk).

Spadek nastąpił w hodowli owiec, odpowiednio w gospodarstwach chłopskich o 62,3 % (z 2.742 do 1.034 sztuk), a w gospodarstwach ziemiańskich o 42,6 % (z 1.908 do 1.101 sztuk). Podobnie w hodowli trzody chlewnej spadek w gospodarstwach chłopskich wyniósł 48,8 % (z 1.372 do 840 sztuk), a w gospodarstwach ziemińskich o 52,5 % (z 118 do 56 sztuk)./

Oceniając powyższe zmiany można mówić o regresie w hodowli wynikłym z braku jej opłacalności.

W końcu XIX w. pewne zmiany zaszły w handlu. Straciły znaczenie karczmy będące od wieków nieodłącznym elementem wsi. Wprowadzenie monopolu państwowego na alkohol i tytoń doprowadziło do uruchamiania państwowych sklepów monopolowych w bardziej ruchliwych miejscowościach, a zwłaszcza w siedzibach gmin. W Głuchowie “winnaja ławka” pojawia się w opisie wsi z 1905 r. Powstają również pierwsze stałe sklepy ogólno handlowe, w 1905 r. na terenie gm. Głuchów sklepy istnieją w Głuchowie (2), Białyninie, Michowicach (2), Reczulu i Janisławicach./

W dniu 12 czerwca 1908 r. w Białyninie powstała spółdzielnia spożywców “Odrodzenie”, która prowadziła jeden sklep w tej miejscowości./ Podobna spółdzielnia powstała w 1909 r. w Głuchowie.

Ważne miejsce w życiu wsi gminy Głuchów zajmowały nadal kościoły parafialne. W 1867 r. ukazem carskim zlikwidowano gospodarstwa rolne należące do księży, a pozostawiono tylko 6 morgowe działki ziemi. W gm. Głuchów większość ziemi stracili proboszczowie w Głuchowie i Białyninie, gdyż parafie w Janisławicach i Wysokienicach większość gruntów straciły już wcześniej.

Tytułem rekompensaty proboszczom przyznano etaty państwowe i pensje roczną w wysokości 300 rubli. Takie rozwiązanie na pewno satysfakcjonowało proboszczów z Janisławic i Wysokienic, ale na pewno nie było na rękę proboszczowi z Białynina, który stracił 193 morgi ziemi. Z tego gruntu tylko 3 mg i 62 pr. otrzymał zagrodnik Paweł Dudek, natomiast resztę przyznano emerytowanemu wojskowemu carskiemu płk Kronkowowi, który przed śmiercią wy-dzierżawił grunt gospodarzowi z Białynina Adamowi Łęczyckiemu za czynsz 9 rubli z morgi./

Jedyną większą budowę kościelną przeprowadzono w parafii Białynin. Tamtejszy kościół drewniany wzniesiony w pierwszej połowie XVI wieku, został gruntownie odremontowany w 1869 r. kosztem parafian, ze składek ustalonych według obszaru posiadanej ziemi. W 1888 r. powiększono i ogrodzono cmentarz grzebalny, który był już przepełniony i nie było gdzie chować zmarłych.

Po niespełna 40 latach od gruntownego remontu zaszła konieczność wzniesienia nowego budynku. Po 2 latach przygotowań, pod kierunkiem architekta Jarosława Wojciechowskiego dokonano rozbiórki starego drewnianego kościółka i kosztem parafian w 1908 r. rozpoczęto budowę nowego murowanego kościoła. Budowa trwała od października 1908 do sierpnia 1910 roku, chociaż prace wykończeniowe i wystrój wnętrza trwały jeszcze wiele lat./

Również w Głuchowie zaszła konieczność przeprowadzenia gruntownego remontu budynku kościoła. W 1905 r. rozpoczęto kosztem 16.000 rubli prace nad wymianą dachu, położeniem tynków wewnątrz i zewnątrz, a nad wielkim ołtarzem założono witraż. W dniu 29 września 1908 r. biskup Kazimierz Ruszkiewicz dokonał konsekracji kościoła./

Stan szkolnictwa elementarnego na terenie gminy Głuchów niewiele zmienił się w stosunku do pierwszej połowy XIX wieku. W roku 1869/70 na terenie gminy funkcjonowało 5 szkół w tym jedna ewangelicka w Kochanowie. I tak:/

szkoła uczniów fundusz ze składek

________________________________________________________

Białynin 60 103,87 rb.

Głuchów 111 213,70 rb + 10,01 rb %

Janisławice 63 208,95 rb

Kochanów 86 107,25 rb

Wysokienice 136 206,22 rb

Zwraca uwagę znaczny wzrost liczby uczniów w stosunku do 1845 r., a ponieważ nauczyciel w szkole był zwykle tylko jeden, toteż pogarszały się systematycznie warunki ich pracy, a co za tym idzie spadała skuteczność nauczania.

W 1874 r. w Kochanowie i Białyninie nauczycieli w ogóle nie było i szkoły zawiesiły swą działalność. W Głuchowie uczył wtedy Jan Pągowski, w Wysokienicach Kazimierz Szołowski, a w Janisławicach Andrzej Łukasik. W latach 1876-1878 w Janisławicach na miejsce Andrzeja Łukasika obowiązki nauczycielki pełniła Filipina Płaskowicka, działaczka socjalistyczna, która obok nauki dzieci zajęła się także oświatą dorosłych, nauczała także przedmiotów zakazanych przez władze. Mimo dużej ostrożności wiadomość o jej działalności dotarła do żandarmerii w Skierniewicach. . F. Płaskowicka została aresztowana w Warszawie i zesłana na Syberię, gdzie zmarła.

Końcowe lata XIX w. to okres ostrej rusyfikacji w szkołach. Wszystkie przedmioty wykładano w języku rosyjskim, a ponieważ usunięto część nauczycieli Polaków, niejednokrotnie zastępowali ich Rosjanie nie mający odpowiednich kwalifikacji, toteż prestiż szkoły, która nie potrafiła nauczyć niczego przydatnego, zaczął spadać.

W latach 1896-1896 w Białyninie uczył Adam Piotrowski, w Wysokienicach Ludwik Ryziński, a od 1896 r. Jan Mielczarski, w Głuchowie Konstanty Przeź-dziecki, w Kochanowie Maks Ause, a od 1896 r. Michał Riemer, w Janisławicach uczył Tomasz Kamiński./

Ostatnie dane o stanie szkolnictwa pochodzą z akt żandarmerii z 1913 r.. Liczba szkół nie uległa zmianie, również liczba uczniów pozostała na zbliżonym poziomie./

szkoła uczniów uczennic razem

____________________________________________________

Głuchów 58 25 83

Wysokienice 60 24 84

Janisławice 65 29 94

Białynin 33 24 57

Kochanów 33 28 61

Wybuch I Wojny Światowej spowodował znaczne perturbacje we wszystkich dziedzinach życia gospodarczego i społecznego. Przez tereny gm. Głuchów trzykrotnie przeszedł front walk. Największe zniszczenia spowodowały walki w czasie rosyjskiej ofensywy Iwangrodzko-Warszawskiej w końcu października 1914 roku.

Ponieważ rosyjskie plany prowadzenia wojny zakładały w pierwszej fazie walk dopiero obronę linii Wisły, kierunki na Łódź i Warszawę były odsłonięte i praktycznie pozbawione obrony. Wojska niemieckie posuwały się jednak ostrożnie i dopiero 20 sierpnia 1914 r. zajęły Łódź, skąd wycofały się po 6 dniach. Natarcie większych sił niemieckich w kierunku zachodniego Mazowsza rozpoczęło dopiero 28 września od południa, docierając do 4 października do Rawy. Na lewym skrzydle nacierającej niemieckiej 9 armii z braku dostatecznych sił, działała 8 niem. dywizja kawalerii./

Teren gminy Głuchów został zajęty przez kawalerię niemiecką w dniach 5-6 października. Z uwagi na przewidywaną obecność większych sił rosyjskich w Skierniewicach dla osłony ważnego węzła kolejowego, kawaleria niemiecka szerokim wachlarzem zwiadów z frontu Rawa-Głowno penetrowała teren w kierunku Skierniewic, Łowicza i Mszczonowa./

Po ciężkich walkach pod Warszawą w dniach 15-19 października wojska niemieckie stopniowo zaczęły wycofywać się na południe i zachód. Do 22 października wojska rosyjskie posuwające się powoli z uwagi na niszczone przez niemieckich saperów drogi i mosty, doszły na podejścia do rzeki Rawki./

W pasie działań II korpusu syberyjskiego z 2 armii rosyjskiej wojska w dniu 25 października zajęły Miłochniewice i Celigów. Około godz. 5.00 IV korp. ros. dotarł do Byczek i wszedł w kontakt bojowy z wojkami niemieckimi umocnionymi na wzgórzach na linii Mszadla-Słupia-Modła-Gzów-Janisławice-Głuchów, ze zgrupowaną ciężką artylerią w rejonie Gzowa./

W dniach 26-28 października strona rosyjska wyrównywała front, a najcięższe walki toczyły się na linii Głuchów-Słupia. 26 października 30 ros. dyw. piech. zajęła Słupię i Modłę, a niedługo potem I korp. ros. zajął Gzów, Janisławice i Reczul. Ciężar walk powoli koncentrował się na kierunku Białynina i Jeżowa co zmusiło siły niemieckie obawiające się okrążenia, do wycofania z rejonu Głuchowa. Wieczorem 26 i rankiem 27 października front walk przesunął się już na zachód od Białynina i Mikulina./

Tempo dalszej ofensywy rosyjskiej osłabło z uwagi na nieuporządkowane tyły i braki w zaopatrzeniu w żywność i amunicję, spowodowane zniszczeniem mostów i dróg, a zwłaszcza kompletną dewastacją linii kolejowych. Walki na terenie gm. Głuchów spowodowały zniszczenia w zabudowie we wsiach położonych na linii największych walk, głównie od ognia artyleryjskiego.

W przeciwnatarciu niemieckim w dniach 11-22 listopada, wojska niemieckie szerokim łukiem od Inowrocławia dotarły aż do Bab pod Piotrkowem, nie udało im się jednak zamknąć okrążenia 2 armii rosyjskiej w okolicach Łodzi. W czasie tej ofensywy wojska niemieckie nie dotarły na tereny gm. Głuchów. Siły kawalerii rosyjskiej osłaniające lukę we froncie na kierunku Warszawy broniły przede wszystkim drogi Brzeziny-Głuchów-Rawa, stacjonując najczęściej we wsiach Godzianów, Lnisno i Byczki i wchodząc w styczność z kawalerią niemiecką w rejonie rzeki Mrogi./

Po niepowodzeniach na różnych odcinkach frontu strona rosyjska podjęła decyzję o wycofaniu wojsk na linii dolnej Bzury, Rawki i Pilicy. W dniach 16 i 17 grudnia przez teren gm. Głuchów wycofały się z linii rzek Miazgi i Wolbórki ros. I korp. i II korp. syberyjski zajmując pozycje na wschodnim brzegu Rawki./

Wycofywanie odbyło się bez styczności z wojskami niemieckimi i na terenie gm. Głuchów walk w czasie odwrotu nie było.

W czasie walk na zachodnim Mazowszu nie funkcjonowała carska administracja, a część jej funkcji spełniały powstałe w sierpniu 1914 r. Komitety Obywatelskie. Dopiero w czerwcu 1915 r. Niemcy ustanowili cywilna administrację okupacyjną.

Powiatami kierowali niemieccy landraci (najczęściej emerytowani wojskowi). Z dawnych urzędów zachowały się tylko samorządowe urzędy gminne. 22 września 1916 r. władze okupacyjne powołały z nominacji Sejmik Powiatowy w Skierniewicach, o bardzo ograniczonych kompetencjach. Z kurii właścicieli ziemskich gm. Głuchów była reprezentowana przez Sylwestra Sokołowskiego z maj. Prusy. W kurii włościańskiej gm. Głuchów nie miała swego przedstawiciela./

Niemieckie władze okupacyjne pozostawiły na stanowisku wójta Romualda Bielińskiego i pisarza Teodora Karpetę, którzy funkcje swe pełnili prze cały czas okupacji./

Zagubienie ksiąg gminnych gm. Głuchów z lat 1918-1926 sprawia, że niewiele możemy powiedzieć na temat działalności Komitetu Obywatelskiego i Gminnej Rady Opiekuńczej, których działalność w latach okupacji niemieckiej zastępowała samorząd, chociaż też była w jakimś stopniu formą działalności samorządowej. Przewodniczącym Gminnej Rady Opiekuńczej w Głuchowie był Sytlwester Sokołowski z Prus./Na pewno zajmowały się one sprawami opieki społecznej, a później sprawami organizacji szkolnictwa.

Na stan ludności gm. Głuchów pewien wpływ miały działania wojenne. Same działania wojenne spowodowały jedynie pewne przypadkowe straty wśród ludności cywilnej, gdyż nie była to wojna totalna w takim pojęciu jak II wojna światowa. Zarówno strona rosyjska i niemiecka starała się z terenu przewidywanych walk usunąć jak najwięcej osób cywilnych. Ze strony rosyjskiej do tego celu używano zwykle jednostki kawalerii kozackiej, które usuwając ludzi z domów używały często argumentów siłowych.

Większe ubytki ludności spowodowała jednak mobilizacja mężczyzn do armii carskiej, również w czasie planowego wycofywania się na linię Rawki w grudniu 1914 r. znaczna grupa mężczyzn wraz z końmi i wozami została zaangażowana do transportów wojskowych i potem odcięta przez front od domów. Duża grupa ludni pod wpływem propagandy władz carskich wyjechała do Warszawy. Tylko w marcu 1915 r. Komitet Obywatelski w Warszawie zarejestrował 2.157 osób pochodzących z pow. skierniewickiego./ Pewna część spośród tych osób na pewno pochodziła z gm. Głuchów

Generalnie gorsze warunki życia w latach okupacji, brak lekarstw, żywności i opału spowodowały tendencje do zmniejszania się przyrostu naturalnego. Jeśli w latach 1910-1913 roczny przyrost naturalny w gm. Głuchów wahał się od +164 do +183 osób, to w latach 1914-1918 znacznie się zmniejszył (tab. nr 22).

W okresie międzywojennym w podziale administracyjnym gm. Głuchów nie zaszły żadne zmiany i gmina pozostała w kształcie jaki przybrała w 1867 r. Problem zmiany granic pojawił się w 1936 r. w związku z projektowanymi generalnymi zmianami podziału administracyjnego w skali krajowej, planowanymi przez władze. Na przygotowywanych zmianach chciała skorzystać gm. Słupia i tamtejsza rada gminy wystąpiła o przyłączenie wsi Byczki i Gzów./

Zmiany te nie zostały jednak przeprowadzone, gdyż Rada Gminy Głuchów broniła się bardzo umiejętnie, wykazując m.in. nietrafność argumentów jakoby gm. Słupia była zbyt mała obszarowo aby realizować swoje zadania. Również wójt gm. Głuchów Piotr Klimek (pochodzący ze wsi Byczki) twardo i skutecznie bronił się przed zmianami.

Na posiedzeniu Zarządu Gminy Głuchów 27 maja 1936 r., wójt Piotr Klimek przedstawił cały plan zmian, z którego wynikało że powstał projekt gruntownych zmian obszaru gminy poprzez przekazanie Gzowa i Byczek do gm. Słupia, Lnisna do gm. Dębowa Góra, Skoczykłód i Złotej do gm. Boguszyce, a w zamian przekazanie wsi Józefin i Gutkowice z gm. Żelechlin. Do chwili posiedzenia zarządu złożyli już swoje protesty mieszkańcy wsi Gzów, Byczki, Skoczykłody i Złota. Wszystkie wymienione wsie z wyjątkiem Gzowa i Byczek po tej zamianie miałyby dalej do urzędu gminy niż obecnie.

Pomijając względy tradycji (od kilku wieków obszar ten jest zwarty, zamieszkany przez ludność księżacką), największe problemy powstałyby przy organizacji nowych rejonów szkolnych, w sytuacji gdy większość tych wsi miała duże i odpowiednie do potrzeb budynki szkolne. Problem ten najostrzej wystąpiłby w Lniśnie i Gzowie gdzie byłyby budynki na szkoły 6-klasowe, a brakłoby uczniów. Drugi problem wystąpiłby przy podziale majątku gminnego, gdyż skupiał się on na terenach, które pozostałyby przy gminie, a odłączonym wsiom należałoby wypłacić sumę 20-30.000 zł, czego budżet gminy by nie udźwignął.

W konkluzji Zarząd Gminy podjął następującą uchwałę:/

Uchwała nr 164.

Nie wiadomo jak uchwała ta została przyjęta we władzach wyższego szczebla, jednak do wybuchu II wojny światowej temat te nie był więcej podejmowany.

Braki ksiąg gminnych nie pozwalają na ustalenie jak kształtowały się władze gminne po wyzwoleniu, ani na określenie ilu radnych liczyła rada. W latach 1926-1933 do rady wybierano radnych z poszczególnych wsi, starając się aby przynajmniej największe wsie miały w radzie swoich reprezentantów

Pierwsze wybory odbyły się w 1919 r. niestety nie znamy ich wyników. Dwóch lub trzech radnych reprezentowało gminę w Sejmiku Powiatowym w Skierniewicach. I tak:

W I kadencji 1919-1927 r./

Petryna Roch

Bieliński Józef z Wysokienic

Wiaderkiewicz Antoni z Białynina

Marciniak Władysław z Głuchowa

W II kadencji od 29.VII.1927 do 1.XII.1934 r.:/

Kornacki Jan z Głuchowa

Klimek Piotr z Byczek

W III Kadencji od 10.XII.1934 r.:

Kornacki Jan z Głuchowa

Sobieszek Karol z Byczek.

Zarząd Gminy Głuchów składał się z wójta i podwójta. Do pierwszych wyborów wójtem był Romuald Bieliński, a pisarzem gminnym Teodor Karpeta, którzy pełnili te funkcje przynajmniej od 1913 r. Jeszcze 19 stycznia 1919 r. podpisywali obaj wykazy rolne./

Według danych z 7 sierpnia 1919 r. wójtem gm. Głuchów wybrano Bronisława Gralina a podwójtem Ignacego Lipskiego. W późniejszych latach funkcje wójta pełnili m.in. Marcin Wasilewski do 1928 r., potem Józef Botul w latach 1928 - 1934, a od 1934 r. do wybuchu II wojny światowej stanowisko to obejmował Piotr Klimek./

Po wyborach do władz gminnych w 1919 r. przeprowadzono również wybory sołtysów przez zgromadzenia gromadzkie. Pierwsza pełna lista sołtysów gminy Głuchów po wyzwoleniu przedstawiała się następująco:/

Byczki - Jan Malka

Borysław - Paweł Meszka

Białynin - Walenty Dudek

Celigów - Franciszek Fastyn

Głuchów - Józef Rogóz

Gostynki - Jan Kuba

Gzów - Grzegorz Pintara

Janisławice - Wiktor Lesiak

Jasień - Maciej Dziąg

Kochanów - Mateusz Raff

Lnisno - Franciszek Trębski

Michowice - Szymon Rochalski

Miłochniewice - Andrzej Lach

Prusy - Bonifacy Nawrocki

Reczul - Paweł Zbudniewek

Skoczykłody - Jan Gromek

Witoldów - Tadeusz Milczarek

Wysokienice - Aleksander Klemba

Złota - Antoni Piekut

W 1933 r. rozporządzeniem Wojewody Warszawskiego uporządkowano przynależność do poszczególnych sołectw, folwarków, osad młyńskich, kolonii i przysiółków. W przeciwieństwie do innych gmin, na terenie gm. Głuchów sieć osadnicza była stała, toteż zmiany nie były wielkie. Z dawniej istniejących odrębnych miejscowości zanikła tylko wieś Witoldów, włączona do sołectwa Złota. Pozostałe zmiany były raczej formalne. I tak: utworzono 18 sołectw, przy czym:/

A. 8 sołectw powstało wyłącznie ze wsi tej samej nazwy, t.j.: Byczki, Janisławice, Kochanów, Lnisno, Michowice, Miłochniewice, Skoczykłody i Wysokienice;

B. wieś Białynin została podzielona na 2 sołectwa:

- 9. Białynin - z kol. Podbór, Szydłowiec i kol. “Od Kocha-nowa”.

- 10. Białynin Krasówka - z kol. Białynin, folw. Białynin i kol. Krasówka.

C. pozostałe 8 sołectw utworzono następująco:

11. Borysław - ze wsi Borysław i os. młyń. Grochal.

12. Celigów - ze wsi i folw. Celigów.

13. Głuchów - ze wsi i folw. Głuchów i os. leś. Głuchów.

14. Gzów - ze wsi Gzów i os. mł. Gzów.

15. Jasień - ze wsi Jasień i kol. Gostynki.

16. Reczul - ze wsi Reczul i os. mł. Reczul.

17. Prusy - ze wsi i folw. Prusy i Kol Nowiny.

18. Złota - ze wsi Złota i kol. Złota i wsi Witoldów.

Na stan ludności gminyGłuchów w latach 1919-1939 rzutował głównie ruch naturalny ludności, a w mniejszym stopniu migracje ludności.

W dniu 1 grudnia 1917 r., a więc niespełna na rok przed odzyskaniem niepodległości gmina Głuchów liczyła 8.820 mieszkańców. W okresie międzywojennym w.g. spisów narodowych i danych urzędowych .liczba ludności powoli wzrastała i w poszczególnych latach liczyła:/

- 1921 (30 września) - 8.916 mieszk.

- 1931 r. (9 grudnia) - 9.177 “

- 1938 r. - 9.265 “

Wzrost liczby ludności w ciągu 17 lat w latach 1921-1938 wyniósł więc tylko 3,9 % i był znacznie niższy niż w pierwszym dziesięcioleciu XX wieku. Część młodzieży opuszczała gminę szukając pracy głównie w Skierniewicach i miastach aglomeracji warszawskiej, rzadziej w okręgu łódzkim a tylko niekiedy w Tomaszowie Mazowieckim. W okresie międzywojennym dużym prestiżem cieszył się ten komu udało się zdobyć średnie wykształcenie, a zwłaszcza ukończyć studia, co jednak należało do rzadkości i było możliwe tylko w najbogatszych rodzinach. Natomiast odejście do miasta do rzemiosła było w środowisku wiejskim wychowanym w tradycji księżackiej, uważane było za degradację społeczną.

Z okresu międzywojennego znamy dokładne dane dot. liczby ludności z poszczególnych wsi tylko z 1921 r. (tab. nr 23).

Na podstawie budżetu z roku 1938/39 można stwierdzić, iż po stronie wydatków najważniejsze pozycje stanowiły: utrzymanie oświaty i zarząd ogólny gminy, natomiast po stronie dochodów: podatki samoistne i dodatki do podatków państwowych (tab. 26).

Tabela Nr 27.

Stan szkolnictwa powszechnego w gminie Głuchów

w roku szkolnym 1938/39.

Źródło: Wyniki wyborów do Sejmu Ustawodawczego odbytych 16 stycznia 1919 roku, “Miesięcznik Statystyczny”, 1920, t. II., s. 4-40.

W kolejnych wyborach do Sejmu w dniu 5 listopada 1922 r. w gm. Głuchów zdecydowane zwycięstwo odniosło PSL “Wyzwolenie” osiągając ponad 48 % głosów, a ponieważ PSL “Piast” też uzyskał niezły wynik ponad 10 10 % głosów, można mówić o dominacji stronnictw chłopskich, chciaż Chrześcijański Związek Jedności Narodowej też zdobył znaczny elektorat ponad 30 % głosów (tab. nr 29).

Działalność PSL “Wyzwolenie” w gm. Głuchów była prowadzona pod wyraźnym wpływem silnego ruchu tego stronnictwa w pow. rawskim, z którym gm. Głuchów bezpośrednio sąsiadowała. Czołowym działaczem tego ugrupowania był Marcin Wasilewski z Głuchowa. W tych wyborach najlepszy wynik w okresie międzywojennym uzyskała PPS, której wpływy jednak nie były zbyt wielkie, a głosowali na nią głównie robotnicy rolni.

W wyborach w 1930 r. okazało się, że na terenie gm. Głuchów liczą się tylko trzy ugrupowania. Wybory wygrał co prawda “Centrolew”, jednak z nieznaczną przewagą głosów nad Narodową Demokracją. BBWR zajął dopiero trzecie miejsce, chociaż wygrał wybory w skali powiatu skierniewickiego (tab. nr 31).

W trakcie mobilizacji przed spodziewanym wybuchem II wojny światowej, przez teren gm. Głuchów i najbliższe okolice przeszła część wojsk mobilizowanej odwodowej armii “Prusy”. 28 sierpnia 1939 r. 29 dywizja piechoty wyładowała się w Skierniewicach i Radziwiłłowie, a następnie marszem osiągnęła rejon na północ od Rawy Mazowieckiej, okolice Kurzeszyna i wsi Prusy. Stanowisko dowodzenia dywizji ulokowano w folw. w Prusach./

Po wybuchu II wojny światowej o świcie 1 września 1939 r. obszar gm. Głuchów znalazł się w pasie działania 8 i 10 armii niemieckich nacierających od zachodu i południowego-zachodu na Warszawę. Dowódca armii “Prusy” gen. Dąb-Biernacki dokonał przegrupowania wojsk. 29 DP przeszła w rejon Lubochnia-Tomaszów Mazowiecki, natomiast 19 DP została przesunięta z rejonu Maków-Skierniewice, w rejon wsi Głuchów, Prusy, Jeżów, Wola Łokotowa./ Dywizja ta pozostała w tym rejonie do końca dnia 2 września, a jej stanowisko dowodzenia ulokowano w folw. Prusy.

W dniach 5-8 września po przesunięciu się wojsk w rejon Tomaszowa Maz. i Piotrkowa Tryb., oddziały północnego zgrupowania armii “Prusy stoczyły tam bitwę z jednostkami 10 armii niemieckiej i zostały rozbite.

Tymczasem kierunek na Warszawę przez Brzeziny, Głuchów i Rawę Maz. był osłaniany przez armię “Łódź, która była zbyt słaba aby dać silniejszy odpór wojskom 8 armii i lewemu skrzydłu 10 armii niemieckiej. Po walkach opóźniających jednostki armii “Łódź” już wieczorem 9 września znalazły się w bezpośrednim sąsiedztwie terenów gm. Głuchów. Rankiem 9 września Białynin i Głuchów zostały zajęte przez wojska niemieckiej 19 DP, które rozciągnęły się szosą aż do Rawy Maz., nie napotykając oporu.

W czasie bitwy pod Słupią i Krosnową stoczonej z niem. 18 DP do południa 9 września przez 30 DP gen. Leopolda Cehaka, wojska niemieckie dotarły czołowymi jednostkami już pod Białynin, w ślad za czołową niem. 19 DP, dopiero na wiadomość o siłach polskich znajdujących się w lesie pod Przyłękiem, przegrupowały się w tym kierunku.

Na wieść o zaangażowaniu się w walkę 18 DP, niemiecki dowódca XI korpusu armijnego zatrzymał jednostki 19 DP w Głuchowie i nakazał im wsparcie 18 DP dwoma pułkami, z których 59 pułk miał uderzyć na las przyłęcki, a 73 przesunąć się pod Michowice, aby wycofującym się jednostkom przeciąć drogę odwrotu./

Za cenę ciężkich strat 30 DP wycofała się za rzekę Rawkę drogami przez Słupię, Byczki i Lnisno.

W latach II wojny światowej okupanci pozostawili podział na gminy bez większych zmian, w każdym razie wprowadzone zmiany nie dotyczyły obszaru gm. Głuchów. Do 1 kwietnia 1941 r. gm. Głuchów należała do pow. skierniewickiego, a po jego likwidacji weszła w skład dużego pow. łowickiego, znajdując się strefie działania Landkomisariatu Skierniewice, który był jednostką pomocniczą dla okupacyjnego starosty działającego w Łowiczu./

Gminy pozostały jako jednostki najniższego szczebla podziału administracyjnego, jednak rady gminne zostały zlikwidowane, a wójtowie mieli realizować wytyczne administracji okupacyjnej, jednoosobowo odpowiadając przed nią za swoje decyzje.

Brak akt gminnych z okresu okupacji skutecznie zniszczonych przez niemieckiego wójta nie pozwala na ustalenie dat zmiany na stanowisku wójta, jednak należy podkreślić iż przez większość czasu okupacji funkcję wójta pełnił mieszkaniec wsi Kochanów Zimmermann, który był niemieckiego pochodzenia.

Ponieważ zlikwidowane były rady gminne, wójtowie mianowani przez starostę okupacyjnego jednoosobowo odpowiadali przed nim za wszystkie swoje decyzje, które sprowadzały się do ścisłego wykonywania rozkazów okupacyjnych władz powiatowych, a ich kompetencje były ograniczone do tego stopnia, że nie mogli nawet zmieniać sołtysów we wsiach.

Niezależnie od władz okupacyjnych funkcjonowały konspiracyjne władze polskie w postaci dwóch konkurencyjnych systemów organizowanych z jednej strony przez Rząd Polski w Londynie, a z drugiej strony przez PPR. Delegatury Rządu Polskiego były tworzone do szczebla powiatu, a na gminach mianowano tylko konspiracyjnych wójtów. W gm. Głuchów takim konspiracyjnym wójtem był Antoni Kowalczyk./ Ze strony PPR konspiracyjne rady narodowe zaczęto tworzyć dopiero w początkach 1944 r. Cz. Lipski podaje, że w Głuchowie w skład konspiracyjnej rady narodowej weszli Klimek z Michowic i Jan Matyja./

W początkowym okresie okupacji ruchy migracyjne ludności nie były wielkie. W październiku 1940 r. utworzono w Skierniewicach dzielnicę żydowską (getto) dokąd ostrymi i restrykcyjnymi zarządzeniami skierowano całą ludność żydowską z powiatu skierniewickiego./ Z gminy Głuchów przesiedlenie dotknęło 5 osób narodowości żydowskiej zamieszkałych dotąd w Miłochnie-wicach.

W drugiej połowie 1940 r. na teren gm. Głuchów coraz częściej zaczęli docierać przesiedleni Polacy z terenów włączonych do Rzeszy, głównie z rejencji ciechanowskiej i okolic Bydgoszczy. Poszczególne transporty przybyłe na teren powiatu skierniewickiego były rozdzielane na poszczególne gminy i dokwaterowywane całymi rodzinami w poszczególnych gospodarstwach. Transporty przesiedlonych docierały i w latach następnych, jednak największa fala uchodźców dotarła na teren gm. Głuchów jesienią 1944 r. po wybuchu powstania warszawskiego. Na terenie pow. skierniewickiego przedstawiciele Rady Głównej Opiekuńczej kierowali przybyłych do poszczególnych gmin, aby zabezpieczyć im dach nad głową wobec perspektywy zbliżającej się zimy. Nierzadkie były przypadki, kiedy mimo zamieszkiwania w gospodarstwie już wcześniej rodziny uchodźców z Warthegau, dokwaterowywano drugą rodzinę z Warszawy. Do tego należy doliczyć dużą grupę uciekinierów przybyłych samodzielnie bez pośrednictwa RGO.

Jedyny pełny spis ludności gm. Głuchów został przeprowadzony w sierpniu 1941 r. do celów wymiaru kontyngentów rolnych (tab. nr 32).

Po wyzwoleniu gm. Głuchów ujawniła się konspiracyjna gminna rada. Ponieważ opierała się ona tylko na przedstawicielach PPR, zgodnie z ówczesnymi układami politycznymi, musiała być szybko uzupełniona o przedstawicieli innych ugrupowań politycznych, a zwłaszcza ruchu ludowego, ponieważ gmina miała charakter rolniczy. 14 marca 1945 r. przeprowadzono wybory do Tymczasowej Gminnej Rady Narodowej gm. Głuchów, której składu niestety nie znamy./

Tymczasowa GRN na posiedzeniu 20 kwietnia 1945 r. uchwaliła preliminarz budżetowy na II kwartał 1945 r. w kwocie 618.007 złotych./ Innych ważniej-szych jej postanowień nie znamy.

Dopiero w sierpniu 1945 r. ukształtowała się Gminna Rada Narodowa w Głuchowie w składzie 24-osobowym, w której każda wieś miała przynajmniej swego jednego przedstawiciela. Pełny skład tej rady przedstawiał się nastę-pująco:/

Kowalczyk Antoni - Michowice /przewodniczący/

Kuchowski Jan - Celigów

Zbudniewek Piotr - Lnisno

Płuciennik Jan - Wysokienice

Cechowski Władysław - Złota

Dyśko Antoni - Miłochniewice

Głuszek Józef - Byczki

Brocki Józef - Złota

Lesiak Jan - Kochanów

Zbudniewek Jan - Janisławice

Trębski Józef - Borysław

Wasilewski Franciszek - Głuchów

Guzek Aleksander - Skoczykłody

Klatka Józef - Gostynki

Wiaderkiewicz Piotr - Białynin Południe

Łęczycki Jan - Białynin Krasówka

Petryna Antoni - Gzów

Rosiński Stanisław - Reczul

Belta Andrzej - Celigów

Nawrocki Piotr - Prusy

Klemba Franciszek - Wysokienice

Dysko Michał - Głuchów

Gardziński Stanisław - Prusy folw.

Ziembiński Antoni - Celigów

Nie znamy przynależności politycznej radnych, jednak przewodniczący rady był w czasie okupacji przedstawicielem SL “Roch”, a więc w tym przypadku mandat kierowania radą przypadł SL jako organizacji najliczniejszej w gminie.

Wyzwolenie z okupacji niemieckiej rozpoczęło więc kolejny okres dziejów terenów należących do gminy Głuchów. W czasie okupacji niemieckiej nie nastąpiły żadne zmiany podziałów administracyjnych w tej części pow. skierniewickiego i gmina zachowała swoje granice w kształcie sprzed I wojny światowej. Wkrótce po wyzwoleniu nie obeszło się bez kolejnej urzędniczej próby “uszczęśliwienia” mieszkańców gm. Głuchów. Tym razem planowano przyłączenie całej gminy Głuchów do pow. rawskiego. Jaki był cel tej operacji dociec dziś nie można. 23 kwietnia 1947 r. Gminna Rada Narodowa w Głuchowie ostro zaprotestowała przeciwko tym planom i protest został wzięty pod uwagę./

Teren dawnej dość rozległej i silnej gospodarczo gm. Głuchów został podzielony na 5 GRN w sposób następujący:/

1. GRN Białynin-Krasówka: w składzie 2 gromad - Białynin-Południe i Białynin-Krasówka

2. GRN Głuchów: w składzie 4 gromad - Głuchów, Kochanów, Miło-chniewice i Prusy.

3. GRN Janisławice: w składzie 4 miejscowości - Borysław, Gzów, Jani-sławice i Reczul.

4. GRN Michowice: w składzie 3 miejscowości - Celigów, Jasień i Micho-wice.

5. GRN Wysokienice: w składzie 3 miejscowości - Skoczyłody, Wysokie-nice i Złota.

Do GRN Żelazna włączono wieś Lnisno, a do GRN Godzianów Byczki, jedyne wsie które nie zostały włączone do żadnej z utworzonych wewnętrznie gromad.

W dniu 31 grudnia 1958 r. zlikwidowano GRN w Michowicach włączając wieś Jasień i kol. Gostynki do GRN Wysokienice, a wieś Celigów do GRN Głuchów./ Po przyłączeniu wsi byłej GRN w Michowicach radni tej GRN pochodzący z przyłączonych wsi, zostali włączeni do GRN w Głuchowie./W dniu 1 lipca 1968 r. zlikwidowano również GRN Białyn-Krasówka, włączając całość jej terenu do GRN Głuchów, a ze zlikwidowanej GRN Żelazna wieś Lnisno weszła do GRN Godzianów./

W tym stanie w dniu 9 grudnia 1972 r. ponownie wprowadzono podział terenu na gminy, praktycznie powracając do starych, sprawdzonych podziałów./ Nowa Gmina Głuchów w większości zachowała swoje dawne granice, straciła tylko trzy wsie w północnej części wsie Byczki i Lnisno które weszły w skład gm. Godzianów, i wieś Gzów która przyłączyła się do gm. Słupia.

Wreszcie w 1999 r. po reaktywowaniu powiatów, gmina Głuchów w granicach nie zmienionych od 1973 r., weszła w skład pow. skierniewickiego.

Pierwszy stan ludności gm. Głuchów po wyzwoleniu znamy ze spisu przeprowadzonego 10 maja 1945 roku (tab. nr 34).